تحلیل فضایی پایداری سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: استان قم)

Abstract

ساده‏ترین شکل مطالعه در عرصة توسعة پایدار روستایی، از دیدگاه جغرافیایی، مطالعة نحوة توزیع فضایی آن‏هاست. بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر، سنجش سطوح فضایی پایداری سکونتگاه‏های روستایی واقع در استان قم است. پژوهش حاضر براساس هدف کاربردی و روش پژوهش توصیفی‏– تحلیلی است. داده‏های مورد نیاز به روش اسنادی به‏دست آمده است. محدودة مورد مطالعه استان قم و جامعة آماری پژوهش روستاهای دارای سکنة استان قم هستند. وزن‏دهی به شاخص‏های پژوهش با استفاده از مدل F'ANP و تحلیل داده‏ها با استفاده از روش تصمیم‏گیری چندمعیارة VIKOR انجام شد. برای طبقه‏بندی روستاهای مورد مطالعه از جنبة سطوح پایداری از روش تحلیل خوشه‏ای و نرم‏افزار GIS و برای تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری از رگرسیون خطی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد از 180 روستای مورد مطالعه ده روستا در طبقة پایدار، 18 روستا در طبقة نسبتاً پایدار، 108 روستا در طبقة پایداری پایین، و 46 روستا در طبقة ناپایدار قرار دارند. روستاهای ناپایدار در مناطق مرکزی استان استقرار یافته‏اند. همچنین، نتایج تحقیق حکایت از آن دارد که روستاهای استان در مقایسه با یکدیگر از سطح پایداری پایینی برخوردارند؛ به‏طوری‏که الگوی فضایی آن نامتعادل است و این پایداری به‏طور یکسان در همة شاخص‏های پایداری روستاها اتفاق نیفتاده است. این وضعیت بیانگر پویش ناقص نظام سکونتگاهی استان است. از نظر کاربرد مدل‏ها و تکنیک‏های کمّی، در این پژوهش برای اولین بار از پژوهش F'ANP در تعیین سطوح پایداری روستایی استفاده شده و نتایج تحقیق کارایی این مدل را در مطالعات جغرافیایی اثبات کرده است.