بررسی غلظت برخی فلزات سنگین در خاک و اندام‌های مختلف گیاهان مرتعی Alhagi camelorum و Cornulaca monacantha (مطالعۀ موردی: چاه نفتی زوئیر، استان خوزستان)

Abstract

این پژوهش در اطراف چاه نفتی زوئیر خوزستان با هدف بررسی غلظت فلزات سنگین (سرب، مس، روی، کادمیوم) در خاک و دو گیاه <br /> <em>Alhagi camelorum</em>و <em>Cornulaca monacantha</em>و همچنین بررسی پتانسیل گیاه پالایی فلزات سنگین در دو گیاه مذکور صورت گرفت. بدین منظور سه پلات با ابعاد 10 * 10 متر در دو جهت باد غالب و خلاف جهت باد غالب منطقه در سه فاصله از چاه نفتی مستقر گردید. پلات اول در نزدیکی حوضچۀ مواد نفتی و پلات­های دوم و سوم با فاصلۀ 500 متری از پلات قبلی مستقر شد. در هر پلات از گیاه مورد مطالعه با سه تکرار به تفکیک اندام هوایی و ریشه نمونه­برداری انجام گردید. همچنین در پای هر گیاه دو نمونه خاک از عمق­های 0-30 سانتی­متر و 30-60 سانتی­متر و همچنین دو نمونه از دو عمق ذکر شده بین دو پایۀ گیاه برداشت گردید. برای تعیین پتانسیل گیاه­پالایی گیاهان مذکور از شاخص­های فاکتور انتقال (TF)، فاکتور تجمع بیولوژیکی (BCF) و ضریب تجمع بیولوژیکی (BAC) استفاده گردید. به منظور تجزیه و تحلیل داده­ها آزمون­های آماری T-test، آنالیز واریانس و برای مقایسۀ میانگین­ها از آزمون دانکن از نرم­افزار آماری SPSS نسخۀ 16 استفاده شد. نتایج نشان داد که در مورد خاک میزان ترسیب فلزات سرب، مس و روی در جهت باد نسبت به خلاف جهت باد با اختلاف معنی­داری بیشتر است، در حالی­که در مورد غلظت این عناصر در گیاه، اختلاف معنی­داری در جهت باد و خلاف جهت باد وجود نداشت. این در حالی است که در مورد فلز کادمیوم دقیقاً عکس این حالت مصداق داشت. غلظت فلزات مورد مطالعه هم در خاک­ و هم در گیاهانی که از فواصل مختلف برداشت شده بودند دارای تفاوت معنی­داری در سطح یک درصد بودند. دو فلز سرب و روی دارای اختلاف معنی­دار از نظر میزان حضور در خاک سطحی و عمقی بودند در حالی­که این معنی­داری در مورد فلزات کادمیوم و مس و همچنین در خاک پای بوته­ها و بین بوته­ها وجود نداشت. میزان جذب فلزات سنگین در دو گونۀ مورد مطالعه تفاوت معنی­داری را نشان نداد در حالی­که این اختلاف در بین اندام­های هوایی و زیرزمینی معنی­دار بود. کادمیوم و مس در اندام زیرزمینی و سرب و روی در اندام هوایی دارای بیشترین غلظت جذب بودند. بررسی فاکتورهای تجمع و انتقال نشان داد که گیاه <em>Cornulaca monacantha</em> برای عناصر سرب، روی و کادمیوم و گیاه <em>Alhagi camelorum</em>برای دو عنصر سرب و روی دارای ضریب (TF > ۱) بوده، بنابراین می­توان از آن­ها برای پالایش خاک­های آلوده به این عناصر استفاده کرد. مقادیر BAC و BCF برای هر دو گونۀ مورد مطالعه کمتر از یک بود.