ارتباط میان گفتمان داعش و گفتمان‌های پیشین خاورمیانه

Abstract

پدیده‌های گفتمانی بر بافتارهای خاصی شکل می‌گیرند. گفتمان داعش نیز به‌عنوان یک پدیده گفتمانی مبتنی بر بافتار گفتمانی تاریخی خاورمیانه است که ترکیبی از تاریخ و سنت آن جوامع و پیوند آن‌ها با سرزمین‌های عراق و سوریه است. ظهور چنین پدیده‌های افراط‌گرایی با میزان توسعه‌یافتگی جوامع ارتباط معکوس دارد. ازاین‌رو، وضعیت گفتمانی عراق پیش و پس از سقوط صدام و اشغال، یعنی ظهور گفتمان بعث، نفوذ گفتمان اسلام‌گرایی در آن و نهایتا ورود گفتمان دموکراسی به منطقه، نقاط مهم موثر در ظهور گفتمان داعش است. از طرفی، گفتمان خلافت‌های پیشین نیز تاثیرات خود را بر گفتمان داعش گذارده است و داعش مفاهیم بخصوصی را از این گفتمان اخذ کرده است. با این وجود، نباید از اهمیت و نفوذ گفتمان بدویت بر تمامی این گفتمان‌ها و در نهایت گفتمان داعش غافل ماند به نحوی که همواره شاهد تقابل یا همراهی گفتمان‌ها با گفتمان بدویت بوده‌ایم. در این پژوهش، بافتارها با استفاده از تحلیل گفتمان و منابع کتابخانه‌ای بررسی شدند تا نقش آن‌ها در شکل‌گیری ریشه‌های گفتمانی این پدیده مشخص شود. مشخص شد که پیوند داعش با بافتار قبیله‌ای، سابقه اسلام‌گرایی و تاریخ خلافت در این دو سرزمین سبب ظهور گفتمان داعش شده است خصوصا که سابقه گفتمانی خاورمیانه به عنوان ابزاری برای داعش به منظور ایجاد ارتباط مشروع تاریخی تبدیل شده که از مهمترین آن‌ها می توان به ارتباطات تاریخی و فرهنگی اعراب منطقه با پیشینیان و گفتمان بدوی خود، تنازع گفتمانی خلفای عثمانی با گفتمان‌های شیعی و کردی و دال‌های به حاشیه‌رفته گفتمان بعثی موجود در اذهان عراقی‌ها اشاره کرد.