ارزیابی ریسک اکولوژیکی و منشاء فلزات سنگین و آرسنیک در رسوبات سطحی رودخانه خیاو در منطقه زمین گرمایی سبلان، شمال غرب ایران

Abstract

در این تحقیق عناصر بالقوه سمناک آرسنیک، وانادیم، مس، آنتیموان، سرب و روی در رسوبات سطحی رودخانه خیاو به منظور تعیین سطح آلودگی، منشاء و ارزیابی ریسک اکولوژیک مورد مطالعه قرار گرفتند. بدین منظور 19 نمونه رسوب سطحی در طول رودخانه خیاو، حد فاصل نیروگاه زمین گرمایی تا مشکین شهر برداشت شد. نتایج فاکتور غنی­شدگی، شاخص زمین انباشت و فاکتور آلودگی براساس مقادیر زمینه عناصر نشان دهنده آلودگی پایین تا متوسط برای عناصر مس، سرب، روی و وانادیم است. آرسنیک و آنتیموان به ترتیب برای 24 و 19 درصد نمونه­ها آلودگی قابل توجه تا زیاد را نشان دادند. نتایج ارزیابی پتانسیل ریسک اکولوژیکی برای آرسنیک ریسک متوسط را نشان داد. محاسبه شاخص ریسک مجموع عناصر انتخابی، مقدار ریسک پایین را برای رسوبات رودخانه خیاو نشان داد در صورتی که نمونه­های رسوب چاه زمین گرمایی، چشمه گرمآبی قینرجه و نمونه معدن آهن موئیل شاخص ریسک اکولوژیک بالایی را نشان دادند. تحلیل مولفه اصلی در تایید نتایج فاکتور غنی­شدگی، نشان می­دهد که غنی شدگی وانادیم، سرب، منگنز و آهن و مولیبدن تحت تاثیر فعالیت معدنکاری معدن آهن موئیل قرار دارند درحالی که روی و مس تحت تاثیر زمین­شناسی و خاک شناسی منطقه و منشاء زمین­زاد دارند. آلودگی آرسنیک در رسوبات سطحی رودخانه خیاو نشانگر منابع مختلفی مانند فعالیت­های زمین گرمایی، چشمه­های گرمآبی و فعالیت­های معدنی معدن آهن است. با توجه به نتایج به دست آمده از این تحقیق، پایش مستمر و دقیق عناصر بالقوه سمناک بویژه آرسنیک در آب و رسوب رودخانه خیاو برای ارزیابی ریسک اکولوژیکی و ریسک سلامت انسان ضروری است. همچنین استفاده از داده­های این پژوهش می­تواند در تعیین کاربری آب رودخانه خیاو مانند شرب، کشاورزی، پرورش ماهی و گردشگری مورد استفاده قرار گیرد.