براورد واردات‌ غیررسمی (قاچاق)‌ چای به ایران

Abstract

قاچاق ‌پدیده‌ای چند وجهی است که عوامل متعددی در آن دخیلند. این عوامل طیف وسیعی را در برمی‌گیرد که عمدتاً به ساختارهای اقتصاد ملی‌و شرایط ‌اجتماعی‌‌و سیاسی‌و جغرافیایی مربوط ‌‌می‌شود؛ هر چند ‌پاره‌ای از عوامل ‌خارجی را نیز نباید نادیده‌‌گرفت. به رغم سهم اندک چای در بودجه خانوار، این محصول از جمله مواد غذایی کشور است که مصرف آن طی چند دهه گذشته روند فزاینده‌ای داشته و بخش در خور توجهی از آن از طریق واردات تأمین شده است؛ آن هم نه واردات رسمی بلکه واردات غیر رسمی و به عبارتی قاچاق. به عنوان مثال 44 درصد از مصرف داخلی در سال 1376از طریق قاچاق تأمین شد که این مقدار با 7/22 درصد افزایش به 7/66 درصد در سال 1381 رسید. از سوی دیگر سیاست افزایش معادل تعرفه‌ای واردات چای از 24/3 درصد در سال 1368 به 46/84 درصد در سال 1380 با هدف حمایت از چای داخلی نه تنها مشکلی را حل نکرد بلکه واردات چای قاچاق را در سال 1381 به مرز 89 هزار تن رساند. افزایش سهم چای وارداتی در مصرف داخلی در سالهای اخیر ضمن وارد آوردن خسارتهای قابل ‌ملاحظه‌ به چایکاران، مشکلات متعدد دیگری را در ابعاد فرهنگی، انتظامی و تجاری کشور ایجاد کرده است که رفع آنها مستلزم صرف بودجه و زمان و اتخاذ سیاستهای مناسب‌ است. برای مقابله با ورود چای به صورت قاچاق سازوکارهای متعددی وجود دارد که اعمال تعرفه‌های منطقی از مهمترین آنها محسوب می‌شود. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که تعرفه گمرکی بالاتر از 25 درصد سبب تشویق واردات غیر رسمی چای به کشور می‌شود. از این رو برای جلوگیری از بروز این پدیده، تعدیل نرخ تعرفه گمرکی ضروری است. در عین حال، از آن‌جا که تعدیل چنین نرخی به ‌کاهش قیمت واردات چای منتهی می‌شود، لذا توجه کافی به قیمت تولید داخلی‌و تفاوت کیفی آن نیز الزامی است. این مقاله با استفاده از آمارهای داخلی ‌و بین‌المللی ( ITC ) به بررسی و براورد میزان واردات غیررسمی (قاچاق) چای به کشور طی سالهای 1376-81، به‌ خصوص در سالهای برنامه سوم توسعه، می‌پردازد. یافته‌های این بررسی‌و پیشنهادهای ارائه شده در پایان مقاله می‌تواند در سیاستگذاریها و ساماندهی مسئله چای کشور مفید واقع شود.