تهذیب نفس از دیدگاه فلسفه صدرایی

Abstract

تهذیب نفس»، مجموعه از اعمال و رفتارهایی است که به منظور نجات، تعالی کمال انسان، از جانب مکاتب مختلف انسانی و الهی مطرح شده است ؛ اما غالب این مکاتب بنا به دلایلی چون نقص و انحراف آگاهی و اغراض مدعیان (مربوط به مکاتب انسانی) و ضعف و نقص روش، در تبیین صحیح و متناسب مصادیق و چگونگی تهذیب نفس و افراط یا تفریط در این زمینه (یعنی علت تامه و انحصاری تلقی کردن تهذیب نفس برای کمال انسانی) یا إغماض و بی‏توجهی نسبت به ضرورت تهذیب نفس (مربوط به مکاتب الهی که به علت ضعف و نقص روش مبلغان خود به نحو صحیح مطرح نگشته‏اند)، در اثبات مدعای خویش ناکام مانده‏اند. همه این ناکامی‏ها، معلول عدم تعیین جایگاه واقعی تهذیب نفس و محدوده کارایی آن است، از این رو این مقاله، با استناد به بیانات ملاصدرا (اندیشمندی که با اتکا بر مطالعات و پژوهش‏های وسیع و دریافت‏های الهی و انس و احاطه‏ای که نسبت به معارف دینی دارد، توانسته است در ارتباط با موضوعات عرفانی و انسان‏شناسانه، مطالب منسجم و مبنایی طرح کند برای رفع این نقیصه می‏کوشد. مطالب این مقاله بر دو نکته استوار است:<br /> 1 . تنها خالق و مدبر هستی و انسان، قادر به راهنمایی انسان به سمت کمالش است (اهمیت شریعت الهی).<br /> 2 . «تهذیب نفس» با همه ضرورتش برای حصول کمال انسانی، شرطی ناکافی در این باره است ؛ یعنی، علت ناقصه است ؛ نه علت تامه.