تبیین مؤلفه‌های هویت کالبدی شهر سنتی ایرانی

Abstract

هویت هر شهر را ویژگی‌ها و امتیازات آن شهر در دوره‌ای نسبت به دوره پیش مشخص می‌سازد. اجزا و عناصر سازنده شکل شهر، نحوه ترکیب آن‌ها و عامل زمان، همگی دارای قابلیت تداعی معنا، بالا بردن قابلیت ایجاد تصویر ذهنی، ایجاد حس مکان و هویت شهری هستند. آنچه قابل تأمل است وجوه اشتراک و تمایز شهرها با هم است. صفات هویتی شهر بر صفات هویتی طبیعی، مصنوعی و انسانی شهر مستقر است. لذا آنچه به‌عنوان تصویر در ذهن مردم متصور است، ناشی از سازمان فضایی شهر است. همچنین، عملکردهایی را در مقاطع زمانی مختلف می‌توان برای هر فضا تعریف کرد که با استناد به آن‌ها، تعریف شقوق مختلف هویت فضاهای شهری ایرانی (هویت کالبدی، هویت معنایی و هویت عملکردی) امکان‌پذیر می‌شود. برای این منظور باید دید تحولات هر دوره چگونه و تا چه حد بوده است. عناصر طبیعی، کالبدهای مصنوعی، ترکیب اقوام و نظام‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حوادث تاریخی موضوعاتی هستند که بررسی تطبیقی آن‌ها در دوره‌های مختلف سبب شناسایی تمایزات هر دوره تاریخی از دوره دیگر شده و هویت شکلی آن شهر را سبب می‌شود. بنابراین نکته قابل تأمل این است که هویت تنها یک صفت نیست و مفهومی بیش از صفت را دارا است. هدف از این نوشتار تبیین مؤلفه‌های هویت‌بخش به شکل شهر ایرانی است. لذا مدل «مؤلفه‌های مؤثر در کالبد شهر » در چهار شهر ایرانی شیراز، اصفهان، یزد و بوشهر به آزمون گذاشته می‌شود. علت انتخاب این شهرها، وجود بافت تاریخی، ارزش تاریخی و شهری آن‌ها است. روش تحقیق با توجه به کنکاش در شکل شهر ایرانی به‌صورت توصیفی- تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و اسنادی می‌باشد. نتایج حاصل حاکی از وجود مؤلفه‌های فرهنگی، سیاسی، اقلیمی و اقتصادی در شکل شهر سنتی ایرانی می باشد و در شهر اصفهان سیاست، شیراز فرهنگ، بوشهر اقتصاد و یزد اقلیم بر هویت کالبدی شهر دارای تأثیر بیشتری بوده است.