صور تعالی خدا در فلسفه سینوی

Abstract

آنچه در نگاه اولیه به آثار ابن ­سینا مشاهده می­ شود، تعالی وجودی است. ابن‌ سینا خدا را تمام و فوق تمام می­داند؛ به این معنا که خداوند همه کمالات را دارد و هر وجودی که در عالَم هست، از او افاضه شده است. پرسش اصلی جستار حاضر آن است که بر اساس فلسفه سینوی چه صوری از تعالی خدا را می‌توان ارائه داد؟در این پژوهش صور متنوعی از تعالی خدا عرضه شده است؛ ازجمله: تعالی وجودی (با دو گونۀ آن: تعالی صرف، تعالی سنخی)، تعالی شأنی، تعالی معرفتی، تعالی زبانی و تعالی منطقی؛ غالباً کثرت‌‌انگاری­ و تقابل با وحدت شخصی وجود را یکی از مشخصات جوهری فلسفه سینوی می ­دانند، اما استفاده ابن‏ سینا از تمثیل آفتاب در تبیین نحوه وجود ممکنات و نیز به­ کارگیری تعبیر ظهور برای ماسوی الله، این امکان را فراهم می­ کند تا از استنباط تعالی شأنی خدا در حکمت سینوی سخن گفت. محدود بودنِ شناختِ آدمی به خواصّ و لوازم همه پدیده­ ها، حد و برهان نداشتن خدا و ارائه برهان عقلانی بر عدم توانایی شناخت ذات الهی، نشانه­های تعالی معرفتی خداوند در حکمت سینوی است. لازمه تعالی معرفتی تعالی زبانی است؛ ازاین‌رو ابن­سینا معتقد است که بیان هویت مطلق و ذات حقیقت او به هیچ زبان و تعبیری ممکن نیست. واجب‌الوجود با هیچ‌یک از امور، در معنای جنسى یا نوعى، شرکت ندارد و بدین‌سان نیازی ندارد که از آنها به معنای فصلى یا عرضى، جدا باشد، بلکه به‌خودی‌خود، جدا و متمایز است و به این معنا می ­توان تعالی منطقی را در فلسفه سینوی مطرح کرد.