منظومة فرهنگی؛ کاربرد استعارة منظومة شمسی برای ساماندهی سازمان‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

Abstract

نگاهی به عملکرد و نقش سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، چند ویژگی مشترک و کلان را دربارۀ مجموعه آنها نشان می‌دهد: تعداد زیاد این سازمان‌‌ها؛ نبود تمایزهای مأموریتی میان آنها؛ تداخل و موازی‌کاری در فعالیت‌ها؛ کمبود هماهنگی کلّی (دو و چندسویه) در سیاست‌گذاری و اجرا؛ و نبود یک ستاد فرماندهی مرکزی قدرتمند و مؤثر. این عوامل موجب شده تا در چرخۀ سیاست‌گذاری فرهنگی کشور، سازمان‌های مختلفی از تدوین سیاست تا اجرا و نظارت بر آن را عهده‌دار شوند و چنین وضعیتی با بروز تداخل‌های مأموریتی، نتایج ناخواسته‌ای را در پی آورده که ازجمله مهم‌ترین آنها بروز ناهماهنگی در عملکرد سازمان‌های فرهنگی، توسعۀ افقی و غیرهدفمند این سازمان‌ها، و مصرف رو به رشد بودجه است که نهایتاً اثربخشی نه‌چندان مطلوب بدنۀ فرهنگی نظام یعنی سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی کشور را به دنبال داشته است. <br />استعاره‌ها دیرزمانی است که در حوزه‌های مختلف علوم انسانی ازجمله در دانش سازمان و مدیریت برای تبیین وضعیت و درک و شناخت پدیده‌ها به‌کار می‌روند. این مقاله بر آن است که با استفاده از استعارۀ «منظومه» برپایۀ کارکرد منظومۀ شمسی، وضعیت مطلوب و آرمانی مجموعۀ سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی کشور را درقالب یک «منظومۀ فرهنگی» تبیین نماید. پرسش اصلی مقاله آن است که «آیا مشکل اصلی کشور در حوزۀ فرهنگ، نبود یک نظام جامع مدیریت فرهنگی برای هدایت مجموعۀ سازمان‌های فرهنگی کشور است؟»، در پاسخ، نخست با استناد به پژوهش‌های کاربردی متعددی که ازسوی شورایعالی انقلاب فرهنگی و مجمع تشخیص مصلحت نظام انجام یافته به تبیین این مشکل و راه‌حل‌های مرتبط با آن می‌پردازد و سپس با معرفی چند ویژگی برگزیده از منظومۀ شمسی، استعارۀ منظومه را درقالب منظومۀ فرهنگی برای تبیین ویژگی‌های نظام فرهنگی مطلوب در ساماندهی سازمان‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به‌کار می‌گیرد.[i] <br /><br clear="all" /> <br /> <br />[i]. اصطلاح منظومة فرهنگی را در مفهومی که توضیح آن در این مقاله می‌آید، نویسنده برای نخستین بار در بهار سال 1387 و در کلاس درس «سازمان‌ها و سیاست‌های فرهنگی» برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشتة فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام به‌کار گرفته و در سه سال متوالی مورد نقد و بررسی همین گروه از دانشجویان و برخی همکاران دانشگاهی قرار داده است. اگرچه این اصطلاح قبلاً به عنوان معادلی برای واژه‌های مجموعه یا گروهی از سازمانها استفاده شده بود، ولی کاربرد آن به منظور تبیین وضعیت و الگوی مطلوب ساماندهی سازمان‌های فرهنگی کشور، نخستین‌بار است، که در یک مقاله ارائه می‌گردد.