بررسی تطبیقی روابط بینامتنی قرآن کریم و سروده‌های عربی خاقانی و سعدی

Abstract

از میان تمام منابع پیشامتنی در ادبیات فارسی و عربی، قرآن کریم به واسطه الهی بودن و تمایز ذاتی با آثار ساخته‌شده توسط انسان‌ها و اشتمال بر آیات و مضامین و قصص غنی و بی­همتای خود کامل­ترین سرچشمه برای الهام­گیری شاعران و نویسندگان مسلمان به شمار می‌رود. برقراری روابط بینامتنی با قرآن مجید مستلزم تسلط بر زبان عربی و انس و آشنایی با قرآن کریم است. <em>خاقانی</em> و <em>سعدی</em> دو شاعر نامور زبان فارسی هستند که به لطف دارا بودن دو مزیت مذکور، علاوه بر اشعار پارسی به زبان تازی نیز اشعار شیوا و غرّایی سروده­اند. این دو شاعر در تازی­سروده­های خود نیز مانند اشعار فارسی روابط بینامتنی متعدد مشتمل بر تلمیح، اقتباس، تضمین و تحلیل با قرآن کریم داشته­اند. در این مقاله که بر اساس روش تحلیلی و تطبیقی فراهم آمده، کوشیده­ایم تا با ذکر نمونه­هایی از اشعار عربی هر دو شاعر و ترجمه آن­ها، شیوه­های روابط بینامتنی میان قرآن کریم و اشعار عربی آنان را بررسی و چگونگی و بسامد کارکرد این شیوه­ها را تبیین نماییم و مقایسه­ای تطبیقی از این دیدگاه میان سروده‌های عربی آنان به عمل آوریم. با توجه به اینکه تا کنون مقاله­ای به طور اخص به این موضوع نپرداخته است، انتظار می­رود این پژوهش راهگشای تحقیقاتی از این دست باشد.