ادوارد براون ‌در حاشیۀ سنّت شرق‌شناسی

Abstract

شرقی­ها در آثار شرق­شناسان اغلب مردمانی نابالغ، ناتوان از اداره‌کردن خود و نیازمند قیّم به تصویر کشیده شده­اند. بازنمایی این تصاویر برای مشروعیت‌دادن به قدرت غرب است و شرق (بر اساس رابطة دیالکتیک دانش / قدرت از منظر فوکویی) به صورت انسانی فاقد عقلانیت مدرن نشان داده می­شود؛ به همین دلیل نیازمند قیم و هدایتگر است. این نوع تصاویر از گزاره­های بدیهی در سنّت مسلّط شرق­شناسی به شمار می‌رود؛ اما در کنار این تصاویر، برخی شرق­شناسان، تصویری مبتنی بر بیداری و بلوغ ایرانیان ارائه کرده­اند. این تشتت تصاویر از تعدّد سنّت­های شرق­شناسی (و نه یکدستی آن) نشان دارد. هدف این پژوهش به چالش کشیدن تصویر شرق در سنّت شرق­شناسی مسلّط است. یکی از راه­ها، به متن آوردن نگاه شرق­شناسانی است که در حاشیۀ سنّت حاکم شرق­شناسی قرار گرفته­اند. این امر اعتبار تصویر در گفتمان مسلط را مخدوش و در نتیجه، سنّت شرق­شناسی را از یکدستی خارج می­کند. از کسانی که به گزاره­های بدیهی سنّت شرق­شناسی در آثارش نپرداخته، ادوارد براون است. بازنمایی تصویر ایران در رویکرد براون، آن تصویر کلیشه­ای مبتنی بر فقدان عقلانیت مدرن ایرانیان در گفتمان شرق­شناسی را بر هم ریخته است. از دیدگاه براون، روحیه و افکار ایرانی­ها در <strong>عصر مشروطه،</strong> در اندک زمانی، پیشرفت­های برجسته­ای کرد. او ترقّی فکر ایرانیان را در زدودن تحمیل‌های ستمگرانۀ غربیان و قاجاریه و بیداری نسبت به مسؤولیت تاریخی خود ـ که آغاز حرکتی خردمندانه است ـ ستایش کرده است.