نقد ادبیات داستانیِ ایران از سال 1341 تا انقلاب اسلامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان

Abstract

در این مطالعه، ادبیات داستانیِ منتشرشده در دورۀ تاریخیِ انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی به شیوۀ تحلیل انتقادی گفتمان نقد می‌‌شود. هدف آن بود تا با اتخاذ رویکردی گفتمانی در نقد ادبی، متون منتشر‌شده از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی بررسی شود و مؤلفه‌‌های فرهنگِ مقاومت در این متون در سه حوزۀ اقتصادی، اجتماعی ‌ـ فرهنگی، و سیاسی شناسایی و برجسته شود. داده‌‌های این مطالعه در قالب «متون»، یعنی شکل نوشتاری کاربرد زبان، تعین یافته‌‌اند و این متون به دو دستۀ کلی تقسیم می‌‌شوند: 1. متونی که شرایط اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی ‌ـ فرهنگی را توصیف و تحلیل می‌کنند؛ و 2. متونی که در حوزۀ ادبیات داستانی و در دورۀ زمانی بررسی‌شده تولید شده‌‌اند. از این داده‌‌ها، بر اساس اصل اشباع نظری نمونه‌‌گیری هدف‌مند صورت گرفت و به شیوۀ تحلیل متن کلاسیک و ژرفانگر تحلیل شدند. نقد ادبی این متون با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان نشان می‌‌دهد که در این دورۀ تاریخی چون گفتمان رسمی در سه حوزۀ اقتصادی، اجتماعی‌ ـ فرهنگی، و سیاسی متأثر از تغییراتی که حکومت در شرایط اجتماعی ایجاد کرد حول دال‌‌های مرکزی‌‌ای سامان یافته است، در این مطالعه از آن‌ها با عناوین 1. حمایت از الگوی اقتصادی سرمایه‌‌داری، 2. حمایت از الگوی اجتماعی ‌ـ فرهنگی مدرن، و 3. حمایت از الگوی سیاسی پادشاهی یاد می‌‌شود. متون ادبی تولید‌شده در این دوران نیز در نسبت با این گفتمان رسمی، حول دال‌‌های مرکزی 1. مخالفت با شیوۀ تولید سرمایه‌‌داری، 2. مخالفت با ترویج مظاهر فرهنگ غرب، و 3. مخالفت با الگوی سیاسی نظام پادشاهی و ظلم و ستم حاکم بر افراد شکل گرفته‌اند.