بازیابی خود در شعر غنایی (ارتباط تعاملیِ خواننده با شعر غنایی)

Abstract

در بینِ انواع ادبی، نوع غنایی با رویکردهایی که بر نقش و اهمیّتِ خواننده تأکید می­کنند، سازگاری بیشتری دارد. در این نوع ادبی تعاملِ متقابلی که در حینِ خوانش بینِ خواننده و اثر شکل می­گیرد، معلول بازتاب عواطفِ جمعی و طبیعتِ عام، ذاتی و کلّیِ انسان­ها در این نوع از آثار است. پدیده­هایی که عواطفِ جمعی و مشترک انسان­ها در آنها پدیدار می­شود، وابسته به زمان و مکان خاصّی نیستند؛ بلکه با ذات و هستیِ انسان­ها در ارتباطند. انسان­ها در عشق، مرگ، غربت، هجران، وصال، شادی، غم و ... عموماً دچار حالات و عواطفِ مشابه و یکسان می­شوند؛ از این رو در آثار غنایی، به­ویژه شعر غنایی، به عنوان بسترِ این پدیده­ها، حالات و موقعیّت­هایی بروز می­کند که انسان­ها تقریباً تجربه­های مشابهی در آنها دارند. با توجّه به این قضیه است که خواننده در خوانشِ آثار غنایی بیشتر از انواعِ ادبیِ دیگر بازتابی از عواطف و روحیاتِ درونیِ خود را احساس می­کند. وجودِ این فرایند باعث می­شود که عملِ درک و تفسیر خواننده از اثر با برقراری ارتباط بینِ زندگی و تجربه­های شخصیِ خود با اثر همراه باشد. نتیجۀ چنین فرایندی، تعاملِ دو سویه بین خواننده و اثر است: 1ـ فهم و عینیت­بخشی به اثر به کمکِ تجربیات و درونیّات شخصی؛ 2ـ تفسیر و بازنگری تجربه­های گذشتۀ خود با کمک متن. در این مقاله، ضمن تبیین نوع و چگونگیِ تعامل خواننده با گونۀ غنایی، به فرایند تعامل خواننده با هریک از دو نوع ادبیِ حماسی و حکمی ـ تعلیمی نیز اشاره شده است تا تفاوت ارتباط تعاملی خواننده با متن در گونه‌های ادبی مشخّص شود. نتیجۀ کار نشان می‌دهد که برخلاف گونۀ غنایی که خواننده در حینِ خوانش، خود را در مرکز می‌بیند و تجربه‌های عاطفیِ خود را بازیابی می‌کند، در دو گونۀ حماسی و حکمی ـ تعلیمی خود را در حاشیه و به عنوان ناظر عملِ دیگر/ دیگران می‌بیند.