وحی قرآنی و تمثیل عرفانی

Abstract

عارفان مسلمان از تمثیل در تمام انواع آن اعم از تشبیه، استعاره و داستان‌های رمزی و مثالی، بسیار استفاده کرده‌اند. در کاربرد تمثیل در ادبیات عرفانی علاوه بر جنبه‌های آموزشی و استفاده از آن برای فهم بهتر، باید در جستجوی چیستی و چرایی عمیق‌تری بود. کاربرد انواع ادبی و شعر در زبان عارفان به‌گونه‌ای بوده است که برخی با نوعی ساده‌سازی معتقدند عرفان و شعر از یک مقوله‌اند؛ به‌هرحال، عارفان به‌ویژه در مکتب ابن‌عربی در استفاده از تمثیل همیشه به قرآن به‌منظور الگوی خویش پناه جسته‌اند. ابن‌عربی ضمن نظریه‌پردازی در زمینة عالم مثال، وحی قرآنی و شهود عرفانی را در ارتباط با آن تحلیل می‌کند. در این پژوهش با مطالعة کتابخانه‌ای و با روش توصیفی‌تحلیلی، ضمن بررسی و تحلیل وحی، جایگاه شعر و خیال و رابطة وحی و تصویرپردازی‌های شاعرانه، رابطة وحی قرآنی و تمثیل عرفانی بررسی شده است. ارتباط تمثیل با تشبیه خداوند، یکی از دو راه شناخت خداوند در کنار تنزیه او، از مباحث مطرح در این پژوهش است. ابن‌عربی بر جمع بین تشبیه و تنزیه در خداشناسی خویش بسیار تأکید دارد. او ادراک خیالی و استفاده از تمثیلات ادبی را در تقویت معرفت تشبیهی خداوند مؤثر می‌داند.