دین‌داری و محیط‌زیست‌گرائی: تأملی تجربی بر مناقشات نظری

Abstract

بعد از گذشت چهل سال از وقوع انقلاب اسلامی در ایران لزوم وارسی تأثیرات نظام حکمرانی مابعدانقلابی بر ابعاد مختلف زندگی ایرانیان بیش‌ازپیش به‌چشم می‌خورد. یکی از این وجوه که روزبه‌روز اهمیت بیشتری می‌یابد وضعیت زیست­محیطی ایران ازیک‌طرف و اندیشه و رفتارهای ساکنین این نظام پیرامون این وضعیت از سوی دیگر است. ازآنجا که ایدئولوژی حاکم بر انقلاب ایران و نظام حکمرانی مابعدانقلابی بدون شک ماهیتی دینی داشته است به‌نحوی‌که سیاست‌گذاری­ها بر مبنای شرع اسلام اعمال شده­ و زمان لازم برای نهادینه شدن ارزش‌های مورد تأیید حاکمیت و جامعه‌پذیری دینی و سیاسی بر دست‌کم یک نسل سپری شده است، اکنون زمان مناسبی برای بررسی نسبت شریعت‌مداری و هر آنچه فرض می­شود پیامد این شریعت­مداری باشد، ازجمله محیط‌زیست‌گرائی در جمعیت‌های نمونه به نظر می‌رسد. در تحقیق حاضر، با مروری بر ادبیات نظری در خصوص چگونگی ارتباط دین و محیط‌زیست‌گرایی سه نوع ارتباطِ ممکن میان دو متغیر دینداری و رفتار محیط‌زیستی (ارتباط مثبت، ارتباط منفی، و عدم ارتباط) در قالب سه فرضیة متباین فرموله گردید. برای وارسی تجربی این فرضیات رقیب، مطالعه‌ای پیمایشی با نمونه‌ای 400 نفری از دانشجویان دانشگاه تهران سازمان داده شد. یافته‌های پژوهش به­طور هماهنگ نشان داد که فقط فرضیة ارتباط منفی یا معکوس دینداری با رفتار محیط‌زیستی از حمایت تجربی برخوردار شده که مقدار یا شدت این ارتباط، «ضعیف» ارزیابی شده است.