اقدام پژوهی مشارکتی: زمینه‌ساز کنش ارتباطی در حوزه‌های عمومی‌

Abstract

اقدام پژوهی یک نوع تحقیق خودتاملی جمعی است که به‌وسیله مشارکت‌کنندگان در موقعیت‌های اجتماعی به‌منظور ارتقا منطق و عدالت عملکردهای آموزشی یا اجتماعی و نیز درک آنها از این عملکردها و موقعیت‌هایی که این عملکردها در آن انجام می­شود، صورت می­گیرد. بر این اساس، کلیه افرادی که مسأله مورد تحقیق به‌طور مستقیم با زندگی آنها در ارتباط است نباید صرفاً به‌عنوان موضوع تحقیق در نظر گرفته شوند بلکه باید در کلیه مراحل تحقیق نقش فعال داشته باشند. در این مقاله، ابتدا مبانی پارادیمی، ویژگی‌های کلیدی و مهمترین سنت‌های اقدام‌پژوهی مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ سپس ضمن مطرح کردن نظریه «کنش ارتباطی و حوزه عمومی» یورگن‌هابرماس، پتانسیل اقدام‌پژوهی در جهت ایجاد کنش ارتباطی در حوزه‌های عمومی‌ مورد بحث قرار می‌گیرد. همچنین با توجه به نظریه تلفیقی وی درباره «زیست جهان و سیستم‌ها» و نقد وی از «سوژه کلان اجتماعی» نگاه عمیق‌تری به اقدام‌پژوهی و ویژگی­های آن می‌شود. براساس نتایج حاصله، اقدام‌پژوهی، کنشی ارتباطی است که در میان شرکت‌کنندگان خود یک فضای عمومی ‌ایجاد می‌نماید. فرآیند اقدام‌پژوهی عبارت است از: تحقیقی متقابل به‌منظور رسیدن به یک توافق بینا ذهنی، فهم متقابل یک موقعیت، اجماع غیرجبری در مورد آن‌چه که باید انجام شود و نهایتاً رسیدن به معنایی که نه تنها در نظر خود افراد بلکه در نظر هر فرد منطقی، مشروع باشد (ادّعایی عام). از سویی اقدام‌پژوهی، به‌دنبال خلق موقعیت‌هایی است که در آن افراد در کنار یکدیگر و با همکاری متقابل بتوانند، به شیوه­هایی قابل فهم‌تر، حقیقی‌تر و از لحاظ اخلاقی مناسب‌تر از فهم و عمل موجود در جهان فعلی دست یابند.