مضامین اسلوب قصر در نهج البلاغه

Abstract

درباره­ی جوانب مختلف نهج البلاغه، پژوهش های شایسته ای صورت گرفته، ولی در مورد یکی از ابعاد مهمّ بلاغی آن، یعنی«اسلوب قصر»، تاکنون مقاله­ ای نگارش نیافته است. این درحالی است که عرب برای بیان اهمیّت مضمون جمله­ای، از روشهای تاکیدی گوناگونی بهره می گیرد که مهمترین و مؤکَّدترین آنها، «اسلوب قصر» است. «قصر» یعنی«تخصیص چیزی به چیزی و نفی ماسوای آن به روشی مخصوص». وجه تاکید قصر، آن است که دو جمله در یک عبارت کوتاه فشرده می شوند. روشهای رایج و مشهور آن نیز شش روش: نفی و «الّا»، «ضمیر فصل»، «انّما»، «تقدیم»، «بل، لکن ولا» و «ال جنس» است که در نهج البلاغه نیز استعمال شده اند. این مقاله برآن است تا پس از توضیح کوتاهی درباره­ی ویژگی­های فنّی و زیبایی شناختی اسلوب قصر، حسّاس ترین دغدغه های فکری امام علی (ع) را در حوزه­ی قدرت، حکومت و سیاست با توجّه به این اسلوب، به عنوان قوی ترین شیوه­ی تاکید سخن مورد بررسی قرار دهد. آن حضرت به این شیوه،­ مضامین مهمّی را چون: نگاه ابزاری به قدرت و حکومت برای تحقّق عدالت، امنیِت و گسترش آگاهی، ویژگی­های حکومت حقّ همچون: حقّ محوری، بی اعتنایی حاکمان به دنیا و قدرت، صداقت درگفتار و کردار، انتقادپذیری و فروتنی مدیران، آگاهی آنان بر ابعاد دین، انتخاب مشاوران امین، توجّه به آسایش و رفاه عمومی و اجتناب از استبداد، ظلم، خدعه و فشار مالیاتی و... مورد تاکید قرار داده اند.