تحلیل انگاره اسطوره‌ای پیکرگردانی در افسانه های عامیانه آذربایجان

Abstract

یکی از راه­های شناخت باور­ها و عقاید هر ملتی، بررسی نماد­ها و نهادهای اسطوره­ای آن ملت­ها است که از ژرفای ذهن و ضمیرشان سرچشمه گرفته و در تاریخ و هنر و ادبیات آنان جاری و باقی گشته­اند. از مهم‌ترین راه­های بقای اساطیر کهن می­توان به تغییر شکل یافتن آنان به صورت قصه­ها و داستان­های عامیانه اشاره نمود که با کارکرد فرهنگی خود به حیات انگاره­های اساطیری به عنوان پیکره­ای زنده و پویا مدد­رسان هستند. معنی واژه­های اسطوره و افسانه در ایران و جهان اغلب با هم درهم آمیخته‌شده‌اند. قصه صورت تضعیف‌شده مضمونی قوی­تر یعنی اسطوره است، آن هنگام که اسطوره در مرحله­ای از تاریخ خود، با از دست دادن بخشی از تقدسش به شکل قصه و داستان­هایی که دوره به دوره محل انعکاس اندیشه­های گوناگون، کلمات جدید، آیین­ها و مناسک و آداب تازه­تر می‌شوند، چهره بدل می‌نماید. مطالعه این داستان‌ها در ژرف‌ساخت، ما را با بستر اسطوره‌ای این افسانه‌ها آشنا می‌سازد. افسانه­های آذربایجان از جنبه برخورداری از نمونه­ها برای انگاره پیکر گردانی از غنای قابل‌توجهی برخوردارند چنانچه پژوهش حاضر بر می­نماید در افسانه‌های آذربایجان انواع پیکر گردانی‌ها، پیکر گردانی انسان به حیوان و انسان به انسان و انسان به گیاه و جماد و بالعکس و نیز استحاله­های دیو و پری و دیگر موجودات عجیب و افسانه‌ای به‌خوبی قابل مشاهده است.