خاستگاه، عوامل و آثار شرم و حیا در نگاه قرآن و حدیث

Abstract

یکی از صفات انسانی و الهی که در آموزههای دینی دارای جایگاه خاصی است و رابطه تنگاتنگی با ایمان دارد، صفت حیا است. کلمه حیا در لغت به معنای شرم است و با توجه به تعاریف بیان شده، حیا زمانی ایجاد میشود که فرد حضور شخص یا اشخاص دیگری را حس کند که این اشخاص ناظر بر اعمال انسان هستند که شامل: حیا از خدا، امام، فرشتگان، و حیا از خود و دیگران میباشد. حیا در یک تقسیم بندی به حیای نفسانی و حیای ایمانی تقسیم میشود، که حیای نفسانی به جنسیت وابسته است و زمانی که کم رنگ میشود زنان را بیش از مردان درگیر مشکلات کرده و خودآرایی و تبرج و جلوهگری زنان به جامعه کشیده میشود و حیای ایمانی بالاتر از حیای نفسانی است. هر چه ایمان فرد قویتر شود این حیا نیز در او بیشتر میشود. حیا در روایات اسلامى، کلید بسیارى از خوبى‏ها معرفى شده است و آثار و فواید فراوانى مانند: پیش‏گیرى از گناه، کرامت نفس، عفت و پاکدامنى، انجام خوبى‏ها، موفقیت، پاک شدن گناهان، محبت خداوند دارد. گاه در حیا، مانند صفات خوب دیگر، افراط یا تفریط مى‏شود. دسته‏اى راه تفریط را مى‏پیمایند و بدون تفکر، به هر عملى دست مى‏زنند. در مقابل، عده‏اى نیز راه افراط را بر مى‏گزینند و به نام حیا، از حضور در اجتماع خوددارى مى‏کنند، در حالی که قلمرو حیا امور زشت و ناپسند است و شرم ساری در انجام نیکیها هیچ گاه پسندیده نیست و لذا در بسیاری از روایات حیاورزی در برخی موارد مانند: حیا ورزیدن از گفتار، کردار و درخواست حق، تحصیل علم، تحصیل درآمد حلال، خدمت به مهمان، احترام گذاشتن به دیگران، درخواست از خداوند، خدمت به خانواده و ... ممنوع شده است.