موانع اساسی تحقق پیشگیری از جرایم سایبر

Abstract

مقدمه: فضای سایبر به دلیل قابلیت‌ها و ویژگی‌های شگفتی‌ساز خود زمینه‌های سهولت ارتکاب جرم، فرامرزی شدن جرائم، کم شدن سن مجرمان، گستردگی خسارت و کثرت بزه‌دیدگان را در کنار ایجاد گمنامی فراهم کرده است؛ در این وضعیت، شناسایی موانع پیشگیری از جرائم سایبر در به‌کارگیری راهبردهای اثربخش، برای کنترل قابلیت‌های یادشده مؤثر خواهد بود؛ بنابراین هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی اساسی‌ترین موانع تحقق پیشگیری از جرائم سایبری است. روش: پژوهش حاضر از منظر روش‌شناسی، با رویکرد کیفی انجام شده است. مشارکت‌کنندگان پژوهش شامل کلیه خبرگان و صاحب‌نظران حوزه پیشگیری از جرائم سایبری در قوه قضائیه و سایر سازمان‌ها هستند که با آن‌ها مصاحبه شد. نمونه‌گیری در این پژوهش به‌صورت هدفمند انجام و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا کرد. داده‌های به‌دست‌آمده به روش «تحلیل مضمون» تحلیل شدند. برای اطمینان از اعتبار داده‌های پژوهش، از نظرات اساتید صاحب‌نظر در حوزه پژوهش استفاده شد، ضمن این‌که متن مصاحبه‌ها به همراه کدهای به‌دست‌آمده در اختیار تعدادی از صاحب‌نظران قرار گرفت و پس از تأیید آنان، تحلیل مصاحبه‌ها ادامه یافت. یافته‌ها: بر اساس یافته‌های پژوهش، موانع اساسی تحقق پیشگیری از جرائم سایبر در هفت حوزه اصلی موانع اجتماعی، موانع ساختاری، موانع علمی- آموزشی، موانع فرهنگی، موانع مدیریتی، موانع حقوقی قضایی و موانع فنی قرار دارند. در این میان، بر اساس تعداد مانع قرار گرفته در هر حوزه، به ترتیب، موانع در حوزه مدیریتی شامل 27 مانع، موانع حقوقی و قضایی شامل 19 مانع، موانع فرهنگی شامل 18 مانع، موانع فنی شامل 13 مانع، موانع ساختاری شامل 9 مانع، موانع علمی- آموزشی شامل 3 مانع و موانع اجتماعی نیز شامل 3 مانع هستند. نتیجه‎گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش برای پیشگیری از جرائم فضای سایبر، در دو سطح می‌توان نسبت به حذف موانع اقدام کرد: نخست، با تدابیر راهبردی و بلندمدت از طریق برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در سطح کلان کشور اقدام به رفع ریشه‌ای موانع کرد تا جرائم این فضا کاهش یابد. دوم، به‌صورت مستقیم از طریق اقدامات ایجابی یا سلبی، تدابیر زودبازده را به‌صورت مستقل و متمرکز سامان‌دهی کرد تا بتوان از گسترش جرائم در فضای سایبر پیشگیری کرد.