بررسی وضعیت مهاجرت در مناطق روستایی شهرستان‌های مرزی ایران

Abstract

یکی از چالش‌های امروز جامعه ایران مهاجر فرستی بی‌رویه مناطق کم تراکم و اجتماعات محلی است که آینده پایداری کلیت سرزمینی را به مخاطره می‌اندازد. هدف این مقاله، بررسی وضعیت مهاجرت در مناطق مرزی روستایی شهرستان‌های مرزی ایران و عوامل اثرگذار در این مهاجرت در دوره 90-1385 است. روش تحقیق اسنادی و بر پایه تحلیل ثانویه داده‌های حاصل از سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن و سایر یافته‌های مرتبط با موضوع موردمطالعه است. یافته‌ها نشان می‌دهد در این دوره حدود 9 درصد از جمعیت کشور در روستاهای مناطق مرزی کشور ساکن هستند. کمترین نرخ مهاجرپذیری برای مناطق روستایی شهرستان‌های دشت آزادگان، شادگان و سیب و سوران، و بیشترین برای مناطق روستایی شهرستان‌های ابوموسی، بوشهر و کنگان است. کمترین نرخ مهاجر فرستی برای مناطق روستایی شهرستان‌های میان‌کنگی (هیرمند) و مهرستان (زابلی) در استان سیستان‌وبلوچستان، میاندورود در استان مازندران، و بیشترین نرخ مهاجر فرستی برای مناطق روستایی شهرستان‌های بوشهر، ابوموسی، قصرشیرین است. حدود 44 درصد از مناطق روستایی شهرستان‌های مرزی مهاجر فرست (خالص مهاجرتی منفی)، در مقابل، 56 درصد از این مناطق مهاجرپذیر (خالص مهاجرتی مثبت) داشته‌اند. در مناطق روستایی شهرستان‌های مرزی بالاترین میانگین نرخ بیکاری برای استان‌های سیستان‌وبلوچستان، خوزستان، کرمانشاه و ایلام، و پایین‌ترین میانگین برای استان‌های آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی می‌باشد. از دلایل مهاجر فرستی بالا در مناطق روستایی استان‌های مرزی می‌توان به بیکاری بالا در مناطق روستایی، آب‌وهوای نامناسب، دسترسی محدود به امکانات اولیه زندگی همچون امکانات آموزشی و بهداشتی، نداشتن مزیت اقتصادی مرز برای مردم و ... اشاره داشت. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد روستاهای مرزی کشور به‌خصوص در مرزهای زمینی/ خاکی دچار از دست دادن جمعیت هستند این شرایط به‌ویژه در مناطق روستایی جنوب شرقی و همچنین غرب و شمال غرب کشور بیشتر نمود دارد. یکی از دلایل ایجاد چنین وضعیتی مربوط به نابرابری‌های منطقه‌ای و عدم توسعه‌یافتگی در این مناطق است، زیرا استان‌های مرزی کشور در ردیف استان‌های با سطح کمتر توسعه‌یافته و توسعه‌یافتگی متوسط قرار دارند.