تحلیلی اسنادی از سیر مطالعات مرزی در نشریه علوم و فنون مرزی

Abstract

علوم مرزی از رشته‌هایی است که از ابتدای دهه هشتاد به‌تدریج همگام با گسترش و تخصصی شدن دیگر رشته‌های دانشگاهی در دانشگاه علوم انتظامی امین وارد ادبیات علمی مطالعات جغرافیایی گردید تا دانشجویان مرزبانی را با گستره وسیعی از این علوم توسط اساتید متخصص تربیت نماید. پیشینه علمی مطالعات مرزی در ایران به آغاز دهه بیست بازمی‌گردد و در چند سال گذشته رشد قابل‌ملاحظه‌ای در محافل علمی- دانشگاهی یافته است. این پژوهش باهدف شناخت ماهیت روند توسعه علمی و نیز درک رویه‌های حاکم بر نشریه با روش اسنادی به‌طور خاص، سوابق مطالعات مرزی در حوزه نشریه علمی علوم و فنون مرزی را تجزیه‌وتحلیل می‌کند. یافته‌های این پژوهش بیانگر این است که 193 مقاله تا بهار 1398 در نشریه چاپ ‌شده است و بیشترین پژوهش‌ها به ترتیب در استان‌های مرزی آذربایجان غربی، کردستان و سیستان و بلوچستان انجام‌شده است. مجموعه مطالعات انجام‌شده با پیشتازی رشته‌های گروه جغرافیا در قالب جغرافیای سیاسی و شهری و همچنین رشته مدیریت قابل‌تقسیم به دوازده محور: انواع قاچاق و جرائم در مناطق مرزی، احساس امنیت در مناطق مرزی، عملکرد مناطق آزاد و بازارچه‌های مرزی، تحلیل ژئوپلیتیک مناطق مرزی، نقش پاسگاه‌ها و برجک‌های مرزی بر توسعه امنیت، تحولات تاریخی مرزها، کارکردهای روستاها در مناطق مرزی، کاربرد فناوری در توسعه یگان‌های مرزی، چالش‌ها و تهدیدات امنیتی در مرزهای بین‌المللی، توسعه پایدار در مناطق مرزی، آمایش سرزمینی مناطق مرزی و دیپلماسی و حل‌وفصل اختلافات مرزی است. یافته‌های پژوهش بیانگر 3 رویکرد اصلی در مطالعات مرزی است. (6/31 درصد) از کل مطالعات انجام‌شده دارای روش‌شناسی کمی،) 5/45درصد (دارای روش‌شناسی کیفی و (8/22درصد) دارای روش‌شناسی ترکیبی است. همچنین نتایج این پژوهش نشان می‌دهد از مجموع تحقیقات مطالعات مرزی در نشریه، تحقیق، 4/10 درصد گذشته‌نگر، 6/2 درصد آینده‌نگر و 87 درصد نیز وضع موجود را موردتوجه قرار داده‌اند.