نیروی دریایی ایران در خلیج‌فارس در عصر قاجاریه

Abstract

نیروی دریایی مهم‌ترین عامل قدرت در قرن نوزدهم و بیستم محسوب می‌شد، کشور ایران به دلیل دارا بودن بیش از 1200 کیلومتر مرز دریایی، در خلیج‌فارس و دریای عمان در جنوب که بیشترین خط ساحلی در بین کشورهای منطقه محسوب می‌شود؛ از موقعیت مناسبی برای تشکیل ناوگان دریایی در این دوره که بیشتر آن، معاصر با حکومت قاجاریه بر ایران است، برخوردار بود. لذا هدف از این پژوهش بررسی وضعیت نیروی دریایی ایران در عصر قاجاریه در خلیج‌فارس و دریای عمان است. این تحقیق با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع دست‌اول تاریخی به بررسی وضعیت ناوگان دریایی ایران در خلیج‌فارس در عصر قاجاریه خواهد پرداخت. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در ایران عصر قاجاریه در مرزهای ساحلی جنوب، اغلب مؤلفه‌های قدرت دریایی همچون: موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های طبیعی، سواحل طولانی، جمعیت و علاقه‌مندی مردم جنوب به دریا و دریانوردی به‌صورت بالقوه وجود داشته است؛ اما به‌رغم وجود این شرایط مناسب و بالقوه ناوگان دریایی و نظامی ایران در خلیج‌فارس یکی از ضعیف‌ترین ناوگان‌های دریایی در منطقه بوده که حتی قادر به حفظ امنیت و پاسداری از سواحل خود نیز نبوده است. نبود یک خط‌مشی روشن و مشخص در اداره این مناطق مهم و استراتژیک، عدم شناخت و توجه کافی سلاطین و سیاستمداران قاجاری از اهمیت بنادر و جزایر جنوب و حضور پررنگ و قدرتمند کشورهای استعمارگر به‌خصوص انگلستان در خلیج‌فارس، باعث شدند تا هیچ‌گاه قدرت دریایی ایران در عصر قاجار نتواند آن‌طور که باید ظهور و بروز پیدا کند.