رویارویی امپراتوری‌های انگلیس و عثمانی در منطقه‌ی خلیج فارس (1918-1871م/ 1336-1288ق)

Abstract

مقاله حاضر به بررسی علل، چگونگی و فرجام رویارویی دولت­های انگلیس و عثمانی در خلیج فارس، کرانه­ها و پس کرانه­های آن در فاصله سال­های 1918-1871م/ 1336-1288ق می­پردازد. در حدود ربع پایانی قرن نوزدهم میلادی با تغییر در مناسبات و روابط قدرت­ها، انگلیس در مقام قدرت برتر جهان، به منظور حفظ منافع خود در خلیج فارس، با سیاست­های سیّال و چند وجهی، در برابر دیگر مدعیان ایستاده بود. اهمِ این منافع عبارت بودند از: استفاده از ذخایر نفتی، به دست گرفتن شاهراه ترانزیت شرق و غرب و حفظ منافع خود در هندوستان. از طرف دیگر، عثمانی که در سراشیبی اضمحلال قرار داشت، برای جبـران ناکامی­هایش در اروپا و در تلاش برای باقی ماندن در جمع قدرت­های بین­المللی می­کوشید با تجدیدِ اقتدار درخشانِ گذشته­اش در منطقه خلیج فارس، امپراتوری خود را احیا کند. طرح اتحاد جوامع اسلامی، مخالفت با سیاست مبارزه با تجارت برده و دزدی دریاییِ انگلیس، نفوذ در شیخ­نشین­های بحرین، کویت و قطر، کشورهای متصالح و شبه جزیره عربستان، مهم­ترین سیاست­های عثمانی در مقابله با انگلیس در خلیج فارس، کرانه­ها و پس کرانه­های شمالی و جنوبی آن بود. در پایان جنگ جهانی اول انگلیس موفق شد سیاست­ها و اقدامات عثمانی را نقش بر آب کند و این امپراتوری وسیع را در همه­جا­، از جمله منطقه خلیج فارس، به شدت تضعیف و به نفع خویش، تجزیه نماید.