اثر کاربرد ریزجانداران محرک رشد گیاه و کود فسفاته بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم و کارایی مصرف آب در سطوح آب آبیاری

Abstract

سابقه و هدف:کمبود آب و پایین بودن حاصلخیزی خاک از مهم‎ترین عوامل محدودکننده رشد و عملکرد گیاهان در مناطق خشک و نیمه‎خشک است. با توجه به تثبیت بخش اعظم کودهای فسفاته به‎ویژه در خاک‎های آهکی، مصرف بیش از حد این کودها علاوه بر کارایی کمتر،مشکلات زیست‌محیطی و اقتصادی نیز به دنبال دارد. استفاده از ریزجانداران مفید خاکزی می‌تواند علاوه بر تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه، تحمل آن را به تنش‌های محیطی به‌ویژه خشکی افزایش دهد. بنابراین، هدف از این پژوهش بررسی نقش باکتری‌های حل کننده فسفات (Pseudomonas fluorescens 187 و Pseudomonas fluorescens sp.) و قارچ‌های مایکوریزا (گونه‌های مختلفGlomus)بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم و بهبود کارایی مصرف آب در سطوح مختلف آب آبیاری است.<br /> مواد و روش‌ها:این مطالعه به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار بر روی گندم (رقم آنفارم 4) در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در سال زراعی 97-1396 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل چهار سطح آب آبیاری (I0، I1، I2 و I3 به ترتیب معادل 100، 75، 50 و 25 درصد ظرفیت زراعی (FC)) و چهار سطح تیمار کودی (F0، F1، F2 و F3 به ترتیب شاهد، ریزجانداران محرک رشد گیاه، سوپرفسفات تریپل به مقدار 150 کیلوگرم در هکتار و ریزجانداران محرک رشد گیاه+ سوپرفسفات تریپل به مقدار 75 کیلوگرم در هکتار) بود. پس از رسیدگی کامل، از هر کرت تعداد 10 بوته با رعایت اثر حاشیه‏ای انتخاب سپس ارتفاع و تعداد پنجه آن‌ها اندازه‎گیری شد. پس از برداشت نیز شاخص‌های طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، غلظت فسفر دانه و درصد کلونیزاسیون ریشه اندازه‌گیری و شاخص برداشت و کارایی مصرف آب نیز محاسبه شد.<br /> یافته‌ها:نتایج نشان داد که با کاهش مصرف آب از 100 درصد به 50 درصد ظرفیت زراعی پارامترهای ارتفاع بوته (19 درصد)، تعداد پنجه (35 درصد)، تعداد سنبله (22 درصد)، تعداد دانه در سنبله (17 درصد)، وزن هزار دانه (20 درصد) و عملکرد دانه (35 درصد) گندم کاهش، ولی غلظت فسفر دانه (42 درصد) به طور معنی‌داری افزایش یافت. تنش آبی عملکرد دانه را در مقایسه با عملکرد بیولوژیک بیشتر کاهش داد. از طرف دیگر، کاربرد ریزجانداران محرک رشد گیاه و کود فسفاته موجب افزایش پارامترهای فوق در سطوح مختلف آب آبیاری شد. بر اساس نتایج، در بیشتر شاخص‌های مورد مطالعه از جمله تعداد سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و غلظت فسفر دانه تفاوت معنی‎داری بین کاربرد کود فسفاته و ریزجانداران محرک رشد گیاه+ 50 درصد کود شیمیایی در سطوح مختلف آب آبیاری مشاهده نشد. کاربرد همزمان ریزجانداران محرک رشد گیاه با50 درصد کود شیمیایی در سطوح آب آبیاری 75، 50 و 25 درصد ظرفیت زراعی، عملکرد دانه را به ترتیب 79، 88 و 75 درصد و عملکرد بیولوژیک را به ترتیب 57، 71 و 61 درصد نسبت به همان سطح آبیاری افزایش داد. همچنین با کاهش مصرف آب از 100 درصد به 25 درصد ظرفیت زراعی، درصد کلونیزاسیون ریشه 33 درصد و با مصرف کود فسفاته مقدار آن22 درصد کاهش یافت. هم‌چنین با کاهش مصرف آب از 100 به 25 درصد ظرفیت زراعی، کارایی مصرف آب حدود 3/2 برابر افزایش یافت.<br /> نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به دست آمده، اگرچه در بیشتر شاخص‌های اندازه‎‌گیری شده کاربرد کودهای شیمیایی بیش‌ترین تأثیر را در افزایش این شاخص‎ها داشت ولی، کاربرد ریزجانداران محرک رشد گیاه همراه با 50 درصد کود فسفاته از لحاظ آماری تفاوتی با کاربرد کامل کود شیمیایی نداشت. به عبارتی، با توجه به مشکلات زیست‌محیطی کودهای شیمیایی می‌توان تا حدود 50 درصد مصرف کودهای شیمیایی را بدون تأثیر معنی‌دار بر عملکرد، کاهش داد. بنابراین کاربرد کودهای شیمیایی و ریزجانداران محرک رشد گیاه در شرایط کمبود آب در تولید گندم توصیه می‌شود.