ارزیابی برهمکنش‌ نیتروژن و آب شور طبیعی بر عملکرد، تعرق تجمعی وکارآیی مصرف آب در کلزا

Abstract

سابقه و هدف: امروزه توسعه کشاورزی پایدار با محدودیت منابع آب‌های شیرین روبرو است. منابع آب‌های شور و لب‌شور پتانسیل عظمیی برای تأمین غذای جمعیت در آینده به حساب می‌آید. بر پایه‌ی تجارب جهانی، گزینه مدیریت به‌کار گیری آب‌های شور از گزینه توسعه منابع آب شیرین جدید مناسب‌تر است. از دیگر سو، قابلیت استفاده برخی از عناصر ضروری همچون نیتروژن برای گیاه در خاک‌های شور به دلایل مختلف اندک است، غلظت عناصر دیگری مانند کلر در این خاک‌ها زیاد و گاه در حد سمیّتمی‌باشد. کلزا (Brassica napus L.) یکی از مهم‌ترین دانه‌های روغنی است. در بسیاری از مناطق جهان یکی از مشکلات توسعه کشت کلزا، تنش‌های محیطی است. در ایران نیز در سال‌های اخیر توجه زیادی به توسعه دانه‌های روغنی و از جمله کلزا شده است. لیکن هنوز اطلاعاتی اندک از کارآیی این گیاه در شرایط متغیر محیطی در ایران منتشر شده است. به ‌نظر می‌رسد مطالعه کارآیی مصرف منابع و نهاده‌ها در شرایط تنش‌های محیطی از جمله شوری که همواره در شرایط خشک و نیمه خشک کشور حاکم است از ضرورت برخوردار می‌باشد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر شوری و نیتروژن بر عملکرد، تعرق تجمعی و کارآیی مصرف آب در تولید دانه کلزا بود.<br /> <br /> مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر به منظور بررسی برهمکنش شوری و نیتروژن، به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار و با فاکتورهای شوری شامل آب غیرشور (3/0 دسی‌زیمنس بر متر)، و آب‌های شور طبیعی (آبی که به صورت مصنوعی شور نشده و به طور مستقیم از منابع آب شور موجود در طبیعت تهیه شده است) با شوری‌های3 ، 6، 9 و 12 دسی‌زیمنس بر متر و عنصر نیتروژن در چهار سطح صفر (N1)، 75 (N2)، 150(N3) و 300 (N4) میلی‌گرم نیتروژن در کیلوگرم خاک به صورت نیترات آمونیوم، بر روی گیاه کلزا اجرا شد. تجزیه‌های آماری با استفاده از نرم افزار Mstat C و مقایسه میانگین‌ها با آزمون حداقل اختلاف معنی دار (LSD) در سطح پنج درصد انجام شد<br /> <br /> یافته‌ها: نتایج نشان داد با افزایش شوری، عملکرد نسبی دانه کلزا کاهش و با افزودن نیتروژن به خاک عملکرد افزایش یافت. با افزایش نیتروژن کاربردی، تعرق گیاه و سطوح تعرق‌کننده آن افزایش یافت. افزایش تعرق گیاه باعث افزایش جذب نیتروژن به‌وسیله دانه گردید. با کاربرد نیتروژن تا سطح 75 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک کارآیی مصرف آب افزایش یافت. لیکن کاربرد بیشتر نیتروژن، کارآیی مصرف آب را کاهش داد. با افزایش شوری تا سطح ٦ دسی‌زیمنس بر متر، کارآیی مصرف آب افزایش و پس از آن کاهش یافت. در شوری 12 دسی‌زیمنس بر متر، کاربرد نیتروژن به مقدار 150 و 300 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک، کارآیی مصرف آب را افزایش داد. دلیل این امر مربوط به کاهش شدید سطوح تعرق کننده در این شوری می‌باشد. لیکن کاربرد این مقادیر نیتروژن در شوری‌های کمتر، موجب کاهش کارآیی مصرف آب شد.<br /> <br /> نتیجه‌گیری: به‌طور کلی کاربرد مقادیر بهینه‌ی نیتروژن به هنگام استفاده از آب‌های شور در زراعت کلزا می‌تواند منجر به افزایش عملکرد و ارتقا کارآیی مصرف آب شود.