اثر مصرف نیتروژن بر روی برخی شاخص‌های تحمل تنش کم آبی در جو بهاره

Abstract

با توجه به نقش خشکی به عنوان مهمترین عامل محدود‌کنندة محیطی برای محصولات کشاورزی و استفاده از نیتروژن به عنوان پر مصرف‌ترین عنصر غذایی در نظام زراعی، در این مطالعه به بررسی اثر مصرف نیتروژن بر روی برخی شاخص‌های تحمل تنش شامل تغییرات میزان کلروفیل کل، پروتئین کل، سطح برگ، فسفر و فعالیت آنزیم پراکسیداز تحت تنش کم‌آبی در جو بهاره پرداخته شد. آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در سال 1391 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی اجرا شد. تنش کم‌آبی در سه سطح35% (تنش شدید)، 60% (تنش متوسط) و 85% (شاهد) ظرفیت مزرعه‌ای با روش وزنی (تیمار‌های تنش کم‌آبی یک هفته بعد از مصرف اولین نوبت کود اعمال گردید) و نیتروژن به شکل اوره در سه سطح 40، 80 و 120 کیلو‌گرم در هکتار (با احتساب دو ملیون کیلوگرم وزن هر هکتار در خاک) بر روی ژنوتیپ EBYTW-11 جو بهاره اعمال گردید. نتایج نشان داد که با افزایش تنش کم‌آبی و تسریع پیری برگ‌ها میزان کلروفیل کل، پروتئین کل، فسفر، سطح برگ و عملکرد دانه کاهش پیدا کرد، در صورتی‌که میزان فعالیت آنزیم پراکسیداز افزایش یافت. تنش شدید (35% ظرفیت زراعی) نسبت به تنش ملایم (60% ظرفیت زراعی) و شاهد (85% ظرفیت زراعی) بیشترین تأثیر را بر این شاخص‌ها نشان داد، به‌طوری‌که کمترین میزان صفات (بجز آنزیم پراکسیداز) در تنش شدید مشاهده شد. کاربرد نیتروژن به‌طور معنی‌داری در تمام سطوح تنش کم‌آبی میزان تحمل را بهبود بخشید. عملکرد دانه طی تنش شدید و مصرف 40 کیلو‌گرم نیتروژن در هکتار نسبت به شاهد 66% کاهش یافت. مصرف نیتروژن طی تنش، کاهش شدید‌تری در مقایسه با شرایط بدون تنش نشان داد، به‌طوری‌که در تنش شدید، مصرف 120 کیلو‌گرم نیتروژن در هکتار موجب کاهش 69% عملکرد شد. بررسی همبستگی بین صفات مورد مطالعه نشان داد که بین عملکرد دانه و سطح برگ، درصد پروتئین، کلروفیل کل و فسفر همبستگی مثبت و معنی‌داری وجود دارد و بیشترین همبستگی عملکرد به فسفرr= 0.944*) ) تعلق داشت. همبستگی بین میزان فعالیت آنزیم پراکسیداز و سایر صفات شامل درصد پروتئین، میزان فسفر، سطح برگ و کلروفیل کل منفی و معنی دار بود. به عبارت دیگر با کاهش میزان این صفات فعالیت آنزیم پراکسیداز در طی تنش کم‌آبی افزایش یافت. افزایش میزان تنش کم‌آبی باعث کاهش غلظت کلروفیل و سطح برگ شده و در نهایت منجر به کاهش عملکرد در گیاه می‌شود. یکی از آثار قابل مشاهده کاهش عملکرد در طی تنش کم‌آبی کاهش سطح برگ‌ها است. پیامد‌های فیزیکی و مولکولی مانند تجزیه کلروپلاست، کاهش فتوسنتز و شکستن پروتئین نیز به وقوع می‌پیوندد.