تعیین شکل‌های شیمیایی مس و ارتباط آن‌ها با پاسخ‌های نهال‎های پسته و ویژگی‌های خاک در برخی خاک‎های آهکی رفسنجان

Abstract

سابقه و هدف: شناخت شکل‌های شیمیایی مختلف مس در ارزیابی وضعیت قابلیت استفاده مس خاک و نیز مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه حائز اهمیت است. قابلیت استفاده مس برای گیاه به توزیع نسبی شکل‌های شیمیایی مختلف آن بستگی دارد. توزیع شکل‎های شیمیایی مس در خاک تابعی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از جمله مقدار ماده آلی، میزان آهک، پ‎هاش، مقدار رس و ظرفیت تبادل کاتیونی می‎باشد. روش‌های عصاره‌گیری دنباله‌ای یکی از راه‌های تخمین شکل‌های شیمیایی عناصر می‌باشد که به‌عنوان کامل‌ترین روش توصیفی رفتار کلی فلزات در خاک نام برده می‌شود. تحقیق حاضر، به منظور تعیین شکل‎های شیمیایی مختلف مس در خاک‎های آهکی رفسنجان، ارتباط این شکل‎ها با یکدیگر و با ویژگی‎های فیزیکی و شیمیایی خاک‎های مورد مطالعه و هم‎چنین رابطه شکل‎های شیمیایی مس با پاسخ‎های گیاهی (پارامترهای رشدی و غلظت و جذب مس) نهال‎های پسته انجام شد.<br /> مواد و روش‌ها: شکل‎های تبادلی، جذبی، آلی، کربناتی و باقی‎مانده مس در 11 نمونه از خاک‌های آهکی رفسنجان با ویژگی‎های فیزیکی و شیمیایی متفاوت قبل و بعد از کشت نهال‌های پسته رقم بادامی ریز زرند با استفاده از روش عصاره‌گیری دنباله‌ای اسپوزیتو و همکاران تعیین شد. آزمایش در شرایط گلخانه‌ای در قالب طرح کاملاً تصادفی بر روی 11 نمونه خاک مختلف در سه تکرار و هر تکرار در سه مشاهده در گلدان‌های حاوی 4 کیلوگرم خاک انجام شد. پس از 8 ماه، گیاهان برداشت شدند و خاک هر گلدان هوا خشک و شکل‌های شیمیایی مس با روش ذکر شده و غلظت مس نمونه‌های گیاهی توسط دستگاه جذب اتمی اندازه‌گیری شد.<br /> یافته‌ها: نتایج عصاره‌گیری دنباله‌ای نشان داد در نمونه‌های خاک قبل و بعد از کشت به‌ترتیب مقدار مس تبادلی و مس جذب شده ناچیز، مس متصل به مواد آلی 1/9 و 6/17 درصد، مس متصل به کربنات‌ها 8/9 و 8/20 درصد و مس باقی‌مانده 80 و 4/61 درصد مجموع شکل‌های اندازه‌گیری شده را تشکیل می‌دهد. مقدار مس در بخش باقی‌مانده بعد از کشت به‎طور معنی‎داری کاهش پیدا نمود و مقدار مس آلی و کربناتی به‎طور معنی‎داری افزایش یافت. بالاترین همبستگی معنی‌دار شکل‌های شیمیایی مس با پارامترهای گیاهی در نمونه‌های خاک بعد از کشت بین مس متصل به کربنات‌ها با غلظت مس ساقه (**542/0 =r) مشاهده شد.<br /> نتیجه گیری: مس متصل به مواد آلی و مس متصل به کربنات‌ها با وجود این‌که دارای فراهمی نسبتاً کمی است اما می‌تواند در تأمین مس مورد نیاز گیاه نقش مهمی ایفا کند. به‌طور کلی، الگوی توزیع شکل‌های شیمیایی مس در نمونه‌های خاک به‌صورت زیر بود: <br /> مس جذب شده< مس تبادلی < مس متصل به مواد آلی< مس متصل به کربنات‌ها< مس باقی‌مانده