واکنش علمای شیعه به فعالیت‌های مذهبی مبلغان مسیحی اروپایی در اوایل دورة قاجاریه

Abstract

چکیده از آغاز قرن شانزدهم میلادی، ایران هم‌زمان با استقرار دولت شیعی و حضور قدرت‌های نوظهور عیسوی اروپایی در مرزهای جنوبی خود با تجربه‌ای تازه مواجه شد. ورود مسیونرهای مذهبی با حمایت کشورهای متبوع به ایران تسهیل شد؛ به‌ گونه‌ای که میسیونرها طی سده‌های بعدی به یکی از مؤثرترین نهادها در ایجاد دگرگونی‌های فرهنگی ایران بدل شدند. مبلغان کاتولیک و پروتستان شیوه‌های متفاوت سیاسی و مذهبی را در ایران به ‌کار گرفتند که هم‌گام با توفیق چشم‌گیر اروپایی‌ها در فتح سرزمین‌های قارة کهن و جدید و گسترش مسیحیت بود. دست‌یابی به قدرت حاصل از این فضاهای تازه غربیان را به اتخاذ شیوه‌های تبلیغی تهاجمی در کشورهای مسلمان از جمله ایران ترغیب کرد. ترجمة متون مقدس به زبان فارسی و نگارش کتاب‌های متعدد علیه متون و باورهای اسلامی برای ایجاد تشکیک در میان عقاید و آموزه‌های مسلمانان در دورۀ صفویه آغازگر چنین هجوم فرهنگی‌ای محسوب می‌شود که با گسترش پدیدة شرق‌شناسی و شدت‌گیری رقابت‌های استعماری در دورة قاجار به اوج خود رسید. بنا بر اهمیت و ضرورت بازخوانی چنین رویکردی و ریشه‌یابی تاریخی آبشخور‌های نفوذ فرهنگی غرب در ایران، تلاش می‌کنیم، با بررسی متون و آثار کشیشان به‌ویژه هنری مارتین، کیفیت واکنش علمای شیعه و بازخوانی رساله‌های تقابلی و ردیه‌های آنان را تحلیل کنیم.