رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه‌ای شهری مورد شناسی: سکونتگاه غیر رسمی حسن‌آباد یزد

Abstract

سکونتگاه غیر رسمی از عوامل عمدۀ ایجاد ناپایداری در مناسبات شهری، بویژه در کشورهای در حال توسعه است. اسکان غیر رسمی به طور عمده با تصرف و ساخت غیر رسمی زمین و مسکن، عدم رعایت ضوابط و مقررات رسمی و متعارف شهرسازی، کمبود شدید خدمات زیرساختی، رشد سریع کالبدی و جمعیتی، اشتغال غالب غیر رسمی، ناپایداری سازه‌ای و تأسیساتی، ناپایداری درآمد، بستر کالبدی مناسب برای رشد آسیب‌های اجتماعی و شکل‌گیری خرده فرهنگ‌های کجرو و ایجاد پایگاه مجرمین و بزهکاران اجتماعی شناخته می‌شود. این پدیده در اثر رشد شهرنشینی، مهاجرت‌های روستا شهری و فقر شهری به وجود آمده است. رویکرد توانمندسازی، راهکاری است که با تأکید بر ماهیّت درونزای حل مشکل، می‌تواند زمینه‌های کاهش آثار منفی سکونتگاه‌های غیر رسمی را فراهم آورد. این پژوهش با هدف توانمندسازی سکونتگاه غیر رسمی حسن‌آباد شهر یزد برای ارائۀ الگوی مناسب ساماندهی آن انجام شده است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و از نوع کاربردی و توسعه‌ای است. داده‌ها از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و نیز تکمیل پرسشنامه جمع‌آوری و با بهره‌گیری از روش تحلیل عاملی نیازهای محله اولویت‌بندی و راهکارهای توانمندسازی ارائه شده است. در بررسی 34 گویۀ مطالعه شدۀ عوامل مؤثر در توسعۀ پایدار محله به 9 عامل کاهش یافت و با توجه به میزان همبستگی هر یک از گویه‌های بارگذاری شده در عوامل، عناوین مناسب انتخاب شد. این عوامل 124/67 درصد واریانس را پوشش می‌دهند که عامل زیست محیطی با 152/19 بیشترین درصد واریانس و عامل مهارت‌آموزی با 696/3 کمترین درصد واریانس را داشته است؛ بنابراین، با توجه به درصد واریانس، عوامل بر اساس شدت اثرگذاری در توانمندسازی محله به صورت زیست محیطی، اجتماعی، آموزشی، درمانی-ورزشی، مشارکتی، کالبدی، اقتصادی، زیرساختی و مهارت‌آموزی اولویت‌بندی شدند.