مدل‌سازی روابط بین شاخص‌های شناسایی بافت‌های فرسوده شهری و شاخص‌های توسعۀ پایدار در اطراف حرم امام رضا (ع)

Abstract

بافت‌های فرسودۀ شهری به‌عنوان مانعی بر سر راه تحقق روش‌های مدرن مدیریت شهری، همواره شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری را تحت تأثیر قرار داده که با توسعۀ شهرها و مطرح‌شدن رویکرد توسعۀ پایدار، توجه و رعایت اصول پایداری و پیگیری اهداف آن، هر‌چه بیشتر در برنامه‌ریزی توسعۀ شهرها مورد توجه است. در این مطالعه، محدودة اطراف حرم مطهر رضوی با وجود اهمیتی که در رابطه با ورود سالانه بیش از 15 میلیون زائر به شهر داشته است، دارای حجم زیادی بافت فرسوده و قدیمی است که پاسخگوی نیاز زائران و حتی ساکنان شهر مشهد نبوده است. هدف اصلی این پژوهش، توسعۀ مدل مفهومی جهت تعیین تغییرات واریانسی موجود در شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری و تعیین روابط بین نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسودۀ شهری و شاخص‌های توسعۀ پایدار در منطقۀ ثامن مشهد است که با استفاده از روش‌ پیمایشی و ابزار پرسشنامه، جمع‌آوری داده‌های تحقیق در بین ساکنان بافت فرسودۀ اطراف حرم رضوی به تعداد 170 نفر مطابق با روش‌ نمونه‌گیری مطبق متناسب انجام و از نرم‌افزارهای آماری SPSS و LISREL جهت تجزیه و تحلیل استفاده شده است. نتایج مدل رگرسیونی نشان داد که، شاخص‌های شناسایی بافت فرسوده در تبیین واریانس‌های پایداری شهری از نظر آماری معنی‌دار هستند؛ شاخص شناسایی نفوذناپذیری بافت فرسوده به اندازة 31/0-، ناپایداری به اندازة 24/0- و ریزدانگی به اندازۀ 09/0- از واریانس‌های موجود در شاخص‌های توسعۀ پایدار را تبیین کرده‌اند. نتایج تفسیری از مدل‌سازی ساختارهای کوواریانسی دال بر وجود اثرگذاری معنادار شاخص‌های شناسایی بافت فرسوده در منطقۀ ثامن مشهد روی شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری دارد. مطابق با نتایج مدل‌سازی معادلات ساختاری، مدل نهایی پذیرفته شده به اندازة 51/0- از تغییرات پایداری شهری را تبیین کرده است. بنابراین، نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد: اولاً با بالا رفتن سطح شاخص‌های شناسایی بافت فرسوده به ترتیب از نظر نفوذناپذیری، ناپایداری و ریزدانگی، روند توسعۀ پایدار در بافت فرسودۀ اطراف حرم با مشکلات جدی مواجه شده است؛ ثانیاً مدیریت شهری با برطرف کردن شاخص‌های شناسایی بافت فرسوده بدون توجه به ماهیت درونی بافت از نظر اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی، مسیر ناپایداری در شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری را تداوم بخشیده است.