شیعه و حکومت (مطالعۀ موردی: مواضع روحانیون شیعه در برابر حکومت محمدرضا پهلوی، 1340 - 1357)

Abstract

شیعه، به طورکلی حقانیت و مشروعیت حکومت‌ها را براساس اعتقادش به اصل امامت نفی می‌کند. اما فقدان مشروعیت حاکمان در اندیشۀ شیعه، لزوما به مبارزه و شورش فعال علیه حاکمان نینجامیده است. سؤال مقاله، این است که نحوۀ تعامل و مواجهۀ عملی روحانیان با حکومت در بازۀ زمانی 1340-1357، به چه صورتی بوده‌است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، از روش تاریخی تفسیری بهره‌گیری شده و تلاش گردیده از طریق مطالعۀ اسناد و مدارک موجود، نحوۀ برهم‌کنش روحانیان با حکومت در دورۀ مزبور به شیوۀ استقرائی استخراج شود. براساس بررسی‌های انجام شده، روحانیان و علما در دورۀ مورد بحث، چهار رویکرد مختلف در مواجهه با حکومت دنبال می‌کرده‌اند: 1.حمایت مصلحت‌اندیشانه؛ 2.مبارزۀ منفی؛ 3. مبارزۀ غیرانقلابی؛ 4. مبارزۀ انقلابی. نتیجه این‌که، اگرچه مواضع و رویکرد روحانیان و علما در مواجهه با حکومت متفاوت بوده است، اما همۀ آن‌ها نحوۀ تعامل خود را با حکومت، براساس برداشت خود از شرایط و از منظر دینی تفسیر می‌کرده‌اند.