بازتاب کارکردهای نهاد شاهی در نامۀ طاهر به عبدالله

Abstract

اندرزنامه‌نویسی، یکی از نمودهای خرد سیاسی و از عوامل تداوم میراث سیاسی ایرانی بود. محور اساسی اندرزنامه‌ها، اندیشۀ شاهی و کارکردهای این نهاد در ادارۀ جامعۀ ایرانی بود. کارگزاری اهورامزدا در زمین، حفاظت از مرزها، دینیاری، عمران و آبادسازی و دادگری، از کارکردهای نهاد شاهی به شمار می‌آمد. با ترجمۀ متون ایرانی به عربی، مضامین اندرزنامه‌ها به دورۀ اسلامی انتقال یافت و البته بستر تازه، تغییراتی در جهت و چگونگی پاره‌ای از کارکردهای نهاد شاهی پدیدآورد. اهمیت نامۀ طاهر، از این روست که وی نخستین سلالۀ حکام ایرانی پس از اسلام را پی‌افکند و اندیشه‌های وی در اخلافش تأثیرگذار بود. نامۀ طاهر، نخستین جلوۀ رویکرد حکام ایرانی پس از اسلام، به ادبیات اندرزنامه‌نویسی ایران باستان است. با بررسی نامۀ طاهر، عیان می‌گردد که طاهر با آموزه‌های باستانی و نهاد شاهی و اندرزنامه‌های باستانی مانند عهد اردشیر آشنائی داشته‌است. یکی از سؤالات دربارۀ نامۀ طاهر، این است که آشنائی او با الگوی ملکداری ایرانی، چه تأثیری در رویکرد و سیرۀ عملی وی در عهده گرفتن کارکردهای نهاد شاهی و سیاست وی در قبال خلافت عباسی داشته‌است؟ مقالۀ حاضر با رویکردی تحلیلی، به تکوین کارکردهای نهاد شاهی در ایران باستان و تغییر آن‌ها در دورۀ اسلامی و بازیابی کارکردهای نهاد شاهی در نامۀ طاهر می‌پردازد.