ظهور نقوش انسانی در مُهرهای دورۀ قاجار (با تاثیرپذیری مُهرها از سکه‌ها و مدال‌های آن دوره)

Abstract

هدف پژوهش: در مُهرهای مورد مطالعه، پوشش‌های سَر همان کلاه‌ها و تاج کلاه‌های شاهان قاجاری است که در سکه‌ها قابل مشاهده است. این مقاله، با هدف جست‌وجوی تاثیرپذیری نقوش مُهرها از سکه‌ها و مدال‌ها به تحلیل و مقایسۀ تصاویر آن‌ها پرداخته می‌پردازد. <br />روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر، با ماهیت و روش تاریخی، توصیفی، و تطبیقی بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای و میدانی به تطبیق نقوش مُهرها با سکه‌ها و مدال‌های دورۀ قاجار می‌پردازد. <br />یافته‌ها ونتایج پژوهش: در دورۀ اسلامی، نقوش انسانی - که پیش از آن متداول بود - از مُهرها و سکه‌ها حذف شد. به دنبال ضرب تصویر فتح‌علی‌شاه بر سکه‌ها و رواج سکه‌های مصور، مُهرهایی با صور انسانی ظهور یافتند. با مقایسۀ نقوش مُهرها با سکه‌ها و با توجه به جمع‌آوری مُهرهایی با نقوش انسانی از اسناد نظامیان قاجاری و مشخص‌بودن پیشه و درجۀ نظامی آن‌ها و همچنین معلوم بودن کلاه و لباس سربازان در دورۀ قاجار، نمی‌توان پوششِ سَر سربازان را که به تاج کلاه‌های شاهان شباهت دارد، به پیشۀ صاحبان مُهرها نسبت داد. در نتیجه، فرضیۀ فرعی پژوهش مبنی بر ارتباط نقوش حیوانات در مُهرها با شغل اشخاص مورد تایید نیست. اما فرضیۀ اصلی پژوهش، مبنی بر تاثیرپذیری تصاویر مُهرها از سکه‌ها و مدال‌های دورۀ قاجار تایید می‌گردد. تطبیق نقوش نشان داد این تاثیرپذیری در پاره‌ای از مُهرها، مستقیم از یک سکه یا مدال و در برخی دیگر متاثر از چند سکه بوده است. در پایان، می‌توان گفت رواج سکه‌هایی با تصویر شاه علت و انگیزه‌ای بود تا اشخاص تصاویری شبیه به تصاویر شاهان بر مُهرهای خود حک کنند.