معین‌التجار بوشهری و دست‌اندازی به اراضی شولستان (با تکیه بر اسناد نو یافتۀ طایفۀ بَکِش)

Abstract

هدف: هدف از این تحقیق بررسی نقش معین‌التجار بوشهری در تثبیت مالکیت خود به اراضی شولستان یا شهرستان ممسنی است. <br />روش/ رویکرد پژوهش: در این تحقیق به روش تحلیلی با استناد به منابع و اسناد کتابخانه‌ای و آرشیوی به توصیف و استنتاج موضوع پرداخته شده است. <br />یافته‌ها و نتایج: یافته‌ها نشان می‌دهد در عهد سلطنت مظفرالدین‌شاه تحت تاثیر عوامل متعددی همچون نیاز مالی حکومت قاجار، فقدان منابع مالی مناسب، ناسازگاری حکومت قاجارها با ایلات لُر ممسنی، فساد اداری و مالی گسترده، و نفوذ افراد وابسته به بیگانگان در دربار حکومتی باعث شد که اراضی شولستان به معین‌التجار بوشهری که تحت حمایت انگلیسی‌ها بود؛ واگذار گردد. <br />معین‌التجار بنا به دلایلی که در این پژوهش آمده در کنار تجارت به زمین‌داری پرداخت که قدرت و ثروت خویش را تحکیم بخشد. وی برای تثبیت مالکیت خویش بر اراضی شولستان یا شهرستان ممسنی به سه عامل: محلی، فرا محلی و خارجی احتیاج داشت. عامل اصلی تحقق اهداف معین‌التجار، ایجاد تفرقه بین خوانین و کدخدایان منطقه و تضعیف مقام کلانتری یا جایگاه مدیریت ایلی و جیره خوار کردن آنها بود. وی با تکیه بر حمایت حکومت قاجار در جهت تامین منافع انگلیس و دستیابی به نیات خویش، منطقه را با بحران مواجه کرد و حکومت قاجار برای حمایت از معین‌التجار بارها نیروی نظامی به شولستان گسیل داشت که نتیجه‌ای جز شکست برای قدرت مرکزی به وجود نیاورد. <br />بی‌تردید مقاومت اهالی منطقه در برابر واگذاری اراضی به معین‌التجار باعث شد که وی دست به تاکتیک جدیدی برای سلطه بر این سرزمین زند و برای حمایت نظامی ترکان قشقایی مجبور می‌شود بخشی از اراضی را به ایلخان قشقایی، صولت الدوله، اجاره دهد. نهایتاً در اواخر حکومت قاجار و اوایل حکومت پهلوی اول، خوانین بویراحمد به طرفداری از امامقلی خان رستم -که از سران ایلات لر ممسنی بوده است- به صحنه کشمکش‌های شولستان و جنگ با نیروهای دولتی کشیده می‌شوند که جز قتل و غارت نتیجه‌ای نداشت.