بررسی حمله بلشویک‌ها به انزلی در بهار 1298 ش./1920 و طرح آن در جامعه ملل بر اساس اسناد وزارت خارجه انگلستان

Abstract

در روابط ایران و رژیم نوبنیاد شوروی، در اواخر سال 1919و سال 1920 انگارۀ غالب این بوده است که حمله‌ی نیروهای بلشویک تنها به خاطر حضور نیروهای دنیکین و نیروهای انگلیسی در دریای خزر و گیلان بوده است. نویسندگان این سطور، در پژوهش حاضر، این فرض را مطرح می‌کنند که حملۀ بلشویک‌ها به انزلی، انگیزه‌های ایدئولوژیک و توسعه طلبانه داشته و حضور نیروهای دنیکین بهانه‌ای برای پنهان کردن اهداف واقعی آن‌ها بوده است. واقعیتِ حملۀ بلشویک‌ها، در لا به لای اسناد وزارت خارجه‌ی انگلستان در سال‌های یاد شده، هویدا می‌شود. مویسی پرسیتس، در کتاب خود، که بر اساس اسناد آرشیو وزارت خارجۀ شوروی سابق نوشته شده، مطالب مهمی در این زمینه دارد. با بررسی اسناد یاد شده و به کمک منابع دیگر، مشخص می‌شود که بلشویک‌ها، در جهت تحقق آرمان بلندپروازانۀ صدور انقلاب به شرق، به ایران یورش بردند. این حمله موجب شد ایران نیز در نظم نوین بین‌المللی گام گذاشته و مسئله را به جامعۀ ملل بکشاند. اسناد مشخص می‌کنند که ایران، برای احقاق حقوق خود، تلاش زیادی انجام داد؛ اما در نهایت مذاکرات اقتصادی لندن-مسکو، ایران و انگلستان را از شر دولت نوبنیاد شوروی خلاص کرد. در این مقاله، با هدف واکاوی روابط ایران و شوروی در سال‌های 1919 و 1920، با روش کتابخانه‌ای به بررسی اسناد وزرات خارجه انگلستان، برخی اسناد ایرانی، و منابع تحقیقی خواهیم پرداخت.