بررسی شکل‌‌‌‌گیری و توسعۀ کوه‌ ریگ‌‌‌‌ها مورد مطالعه: دشت ابراهیم‌‌آباد-مهریز

Abstract

<strong>کوه‌ریگ یکی از انواع تجمع رسوبات ماسه‌‌‌‌ای ریز‌‌‌‌دانه است که در دامنۀ برخی کوه‌‌ها و تپه‌‌های نواحی خشک و نیمه‌‌خشک قرار گرفته است. این لندفرم‌‌ها برخلاف تپه‌‌های ماسه‌‌‌‌ای، لندفرم‌‌های پیچیده‌‌ای هستند که تحت‌‌تأثیر فرایندهای مختلف به‌‌وجود آمده و توسعه پیدا می‌‌‌‌کنند. این پژوهش به‌‌دنبال بررسی چگونگی پیدایش، تحول و دخالت فرایندهای مختلف کوه‌ریگ واقع‌بر دامنۀ کوه‌‌های شرقی دشت ابراهیم‌‌آباد در غرب شهر مهریز است. برای انجام این مهم، به بررسی جهت و شدت بادهای غالب و فرعی منطقه، همچنین پارامترهای هندسی 11 نمونۀ رسوبی برداشت‌‌شده در امتداد نیمرخ طولی و عمقی کوه‌ریگ‌‌‌‌ها پرداخته شد. یافته‌‌‌‌ها نشان می‌‌‌‌دهد که جهت و سرعت بادهای غالب به‌‌تنهایی سبب شکل‌‌‌‌گیری و بالارفتن دانه‌‌‌‌های ماسه برروی دامنۀ کوه نشده است؛ چراکه در برخی نمونه‌‌ها حدود 30 درصد گراول وجود دارد که باد در هیچ شرایطی قادر به جابه‌جایی آن‌‌ها نیست. بررسی جهت بادهای غالب و حتی فرعی نیز با نحوۀ استقرار و ته‌‌نشست کوه‌ریگ‌‌‌‌ها، نشان داد که کوه‌ریگ‌‌ها با جهت هیچ‌کدام از بادها قابل‌توجیه نیست؛ ازسوی‌‌دیگر، این تجمع ماسه‌‌ها در پای صخره‌‌های سنگی کنگلومرای کرمان قرار گرفته که به‌‌سادگی تخریب فیزیکی به‌شکل دانه‌‌‌‌ای، به‌‌ویژه در آب‌‌و‌‌هوای سرد پیدا می‌‌‌‌کند. ازاین‌‌نظر، شاکلۀ اصلی کوه‌ریگ‌‌‌‌های دشت ابراهیم‌‌آباد حاصل فرایند پایین‌‌آمدن دانه‌‌‌‌های ماسه پس از تخریب به شکل هوازدگی فیزیکی کنگلومرای کرمان در دوره‌‌های سرد گذشته تحت‌‌تأثیر نیروی ثقل است. پس از شکل‌‌‌‌گیری شاکلۀ اصلی کوه‌ریگ برروی دامنه، بادها نیز اثرگذار بوده و دانه‌‌های ریزتر را از بخش دشت و از داخل رسوبات آبرفتی و مخروط‌‌افکنه‌‌‌‌ای به داخل کوه‌ریگ‌‌ها منتقل کرده و پس از برخورد با دامنۀ کوه، رسوب پیدا کرده است.</strong>