بررسی و تبیین فرایند انتخاب نماگرهای سنجش و ارزیابی پایداری سکونتگاه‌های روستایی حوزه‌ی کلان‌شهری با تأکید بر کلان‌شهر تهران*

Abstract

امروزه رویکرد توسعه‌ی پایدار به عنوان چارچوبی برای تحلیل پایداری نظام سکونتگاه­های انسانی به طور عام و سکونتگاه­های روستایی به‌طور خاص از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار است. اما به‌دلیل نسبی بودن مفهوم‌پایداری درشرایط متفاوت‌ مکانی-‌زمانی، پیچیدگی‌های چشمگیری نیز فراروی پژوهشگران است و به‌همین دلیل تحلیل پایداری در شرایط‌متفاوت مستلزم در دسترس بودن نماگرهای مشخصی است که در انطباق کامل با واقعیات موضوع مورد نظر بوده و نیز امکان شناخت کامل ویژگی‌های جامعه‌ی مورد مطالعه را فراهم نماید تا به‌گونه­ای مناسب راهکارهای پایدارسازی نیز مشخص گردند. حوزه‌های کلان‌شهری از جمله حوزه‌هایی است که به واسطه‌ی نظام متفاوت روابط مختلف سکونتگاهی و حضور و جریان نیروهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نشات گرفته از قطب کلان‌شهری، سیمایی متفاوت را به کانون‌های روستایی خود بخشیده است به گونه­ای که متأثر از این نیروها و فرایندهای اثرگذار، سکونتگاه‌های روستایی آن از ویژگی‌های اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی متفاوتی با سایر حوزه­های روستایی برخوردارند و نماگرهای معمول و مرسوم قابلیت ارزیابی تمام واقعیات و نیروها و روندهای اثرگذار و اثرپذیر منحصربه‌فرد را در حوزه‌های کلان‌شهری ندارند؛ به همین دلیل، سنجش و ارزیابی پایداری در چنین فضایی مستلزم تدوین یک روش­شناسی خاص و بسته­های نماگر ویژه می­باشد. این پژوهش با چنین رویکردی به دنبال تدوین و بومی­سازی مجموعه­ای از نماگرهای سنجش و ارزیابی پایداری در ابعاد مختلف برای سکونتگاه­های روستایی واقع در حوزه‌ی کلان‌شهر تهران است. روش­شناسی انجام این پژوهش مبتنی بر روش‌های تحلیلی- توصیفی و پیمایشی است. این پژوهش ضمن معرفی یک چارچوب روش­شناختی نوین با استفاده از نظرسنجی از نخبگان علمی، تعداد 64 نماگر (از بین تعداد 206 نماگر) مشتمل بر 15 نماگر محیطی- اکولوژیک، 21 نماگر اجتماعی- فرهنگی، 15 نماگر اقتصادی و 13 نماگر کالبدی- زیرساختی را برای سنجش و ارزیابی پایداری روستاهای حوزه‌ی کلان‌شهری انتخاب کرده است که استفاده از آن‌ها امکان یک بررسی واقعیت­گرا و تحلیل شرایط پایداری در سکونتگاه‌های روستایی محدوده‌های کلان‌شهری را فراهم می‌نماید. نتایج این پژوهش همچنین نشان می‌دهد که در ارتباط با تحلیل متوسط ارزش نماگرهای انتخاب شده نماگرهای اجتماعی- فرهنگی با 92/7 امتیاز در مقایسه با سایر نماگرها از اعتبار بیشتری در تحلیل پایداری برخوردارند. نماگرهای اقتصادی با 8/7 امتیاز، طبیعی با 34/7 امتیاز و نماگرهای کالبدی- زیرساختی نیز با 32/7 امتیاز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.