سنگ‌شناسی و زمین‌شیمی سنگ‌های آداکیتی پرسیلیس سهند

Abstract

در منطقه سهند در بخش شمالی نوار آتشفشانی ارومیه- دختر، گنبدهای آداکیتی پرسیلیس متعددی با ترکیب ریولیت، داسیت، تراکی‌داسیت، تراکی‌آندزیت و آندزیت، متعلق به محدوده زمانی ائوسن پسین تا پلیوسن وجود دارد که سنگ‌های آتشفشانی- رسوبی ائوسن و نیز در برخی موارد سنگ‌های رسوبی الیگوسن- میوسن را قطع کرده‌اند و تکه‌هایی از آنها را به‌صورت بیگانه‌سنگ در برگرفته‌اند. اصلی‌ترین کانی‌های سازنده این سنگ‌ها پلاژیوکلاز و آمفیبول است که بافت‌های متنوع فلسیتی پورفیری، میکرولیتی پورفیری، غربالی، جریانی و گلومروپورفیری را به نمایش می‌گذارند. ماگمای سازنده این سنگ‌ها دارای سرشت آهکی- قلیایی پرآلومین، شاخص کمان‌های آتشفشانی است. در نمودارهای ‌دسته‌بندی سنگ‌های آداکیتی نیز این سنگ‌ها در گروه آداکیت‌های پرسیلیس (HAS) قرار می‌گیرند. نمودارهای چند‌عنصری بهنجار‌شده به مورب، گوشته اولیه و کندریت، بیانگر غنی‌شدگی این سنگ‌ها از عناصر خاکی کمیاب سبک و سنگ‌دوست (لیتوفیل) درشت‌یون (LILE) و تهی‌شدگی آنها از عناصر خاکی کمیاب سنگین (HREE) است. تهی‌شدگی شدید از عناصر با شدت میدان بالا (HFS) مانند Nb، P و Ti که از ویژگی‌های برجسته محیط‌های کمانی است، در این سنگ‌ها دیده می‌شود. بر اساس نمودارهای سنگ‌زادی، ماگمای آداکیتی سازنده این سنگ‌ها، از ذوب‌بخشی یک سنگ منشاء اکلوژیتی یا گارنت آمفیبولیتی حاصل از دگرگونی صفحه اقیانوسی فرورانده شده نئوتتیس به زیر ایران مرکزی، به‌ وجود آمده است. این ماگما در جریان صعود به ترازهای بالاتر و جایگزینی، متحمل فرایندهای تبلور تفریقی همراه با هضم و آلایش پوسته‌ای (AFC) شده است. وجود خوردگی و عدم تعادل شیمیایی درشت‌بلورها و بافت غربالی آنها از شواهد رخداد این فرایندهاست.