ژئوشیمی و سنگ‌زایی بازالت‎های سازند ابرسج (اردوویسین بالایی)، البرز شرقی، شمال‎ شاهرود

Abstract

به‎رغم کمیابی سنگ‌های اردوویسین در ایران، رخنمون‎های قابل‌توجهی از آن‌ها با عنوان سازندهای آبستو، ابرسج و قلی در شمال و جنوب‎ غرب شاهرود وجود دارد. در سازندهای ابرسج و قلی، رخنمون‎های پراکنده‎ای از سنگ‌های بازالتی دیده می‎شود که تاکنون مطالعه نشده‎اند. این بازالت‎ها حاصل برون‌ریزی اولین ماگماهای تولید‌ شده در خلال آغاز حرکات کششی و کافت‎زایی دیرینه‌تتیس در البرز شرقی هستند. این‌ها شباهت نزدیکی با بازالت‎های سلطان میدان با سن سیلورین داشته و به صورت گدازه، دایک و سیل در واحدهای رسوبی اردوویسین بالایی رخنمون دارند. براساس مطالعات ژئوشیمیایی، این سنگ‌ها دارای ترکیب بازالت، تراکی بازالت و تراکی آندزیت بازالتی بوده و دارای ماهیت قلیایی و مشخصات درون‌صفحه‎ای هستند. نمودارهای بهنجارشده نسبت به گوشته اولیه و کندریت، حاکی از نسبت بالای LREE/HREE و غنی‎شدگی از LREE بدون هیچ‌گونه تهی‎شدگی از HFSE هستند. در نمودارهای تمایز محیط زمین‎ساختی، این سنگ‌ها در محدوده بازالت‎های قلیایی کافت‎های درون‌قاره‎ای قرار می‎گیرند. نمودارهای دوتایی نسبت‎های عناصر ناسازگار (مانند La/Yb در برابر Dy/Yb) نشان می‎دهند که ماگمای بازالتی والد، بر اثر ذوب‌بخشی 14 تا 16 درصدی یک منبع گوشته‎ای گارنت - پریدوتیتی در اعماق 100 تا 110 کیلومتری حاصل شده است.