مطالعه تأثیر عامل لیتولوژی بر فرسایش و تولید رسوب در حوضه آبخیز تنگه ونایی شهرستان بروجرد

Abstract

شناخت و بررسی فرسایش در حوضه‌های آبخیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با انجام مطالعات لیتولـوژی و شناسایـی پتانسیل فرسایش و تولید رسوب حوضه می‌توان در زمینه حفاظت از منابــع طبیعی اقدام کرد. هدف از این مطالعه، بررسی تأثیر عامل لیتولوژی بر فرسایش آبی حوضه آبخیز تنگه ونایی شهرستان بروجرد از میان سایر عوامل مؤثر بر فرسایش می‌باشد. به این منظور پس از شناسایی لندفرم‌های ژئومورفیک حاصل از فرآیندهای آبی و سازندهای زمین‌شناسی منطقه، با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهدات میدانی و با استفاده از آزمایش گرانولومتری و روش پسیاک، اقدام به برآورد فرسایش و تولید رسوب حوضه گردید.<br /> گرانولومتری نمونه‌های رسوب حوضه، ماهیت آن‌ها را از نوع رسوبات رودخانه‌ای و جریان‌های شدید سیلابی و حاصل فرسایش آبی با بافت درشت، ناهمگن و زاویه‌دار معرفی کرد. بررسی روش پسیاک بر روی داده‌های حوضه نیز، عامل لیتولوژی را به‌عنوان ششمین عامل تأثیرگذار (37/4) در فرسایش حوضه مشخص کرد. اولین عامل فرسایش با بیشترین وزن (33/17)، عامل توپوگرافی و آخرین عامل با کمترین وزن (78/1-)، پوشش گیاهی شناخته شد. پس از تعیین درجه رسوب‌دهی کل حوضه (36/51)، میانگین رسوب‌دهی سالانه کل حوضه 9/233 مترمکعب در کیلومترمربع و میانگین سالانه فرسایش ویژه 5/742 مترمکعب در کیلومترمربع حاصل گردید. بر اساس این نتایج و طبقه‌بندی کیفی فرسایش، حوضه آبخیز تنگه ونایی شهرستان بروجرد در کلاس 3 فرسایشی (فرسایش متوسط و رسوبدهی کم) قرار می‌گیرد. هم‌چنین مشخص شد که واحد مارن (m^f)، بیشترین رسوبدهی ( 8/1528 مترمکعب در کیلومترمربع) و بیشترین فرسایش (3/4853 مترمکعب در کیلومترمربع) را نسبت به دیگر سازندها دارا می‌باشد که در کلاس فرسایش و رسوبدهی خیلی زیاد قرار می‌گیرد و کمترین رسوبدهی (7/83 مترمکعب در کیلومترمربع) و فرسایش (7/265 مترمکعب در کیلومترمربع) در واحد ولکانیکی- لاتریتی تریاس (TR^gr-v) رخ می‌دهد.