بررسی نقش گسل‏ها در مورفولوژی دشت‏های شمالی زنجان‌رود

Abstract

یکی از خصوصیات منحصربه‌فرد دشت‏های شمالی حوضه آبی زنجان‌رود در استان زنجان، وجود رودخانه‏هایی است که به‌صورت موازی، در دره‏های عمیقی جریان دارند. با توجه به شیب ملایم سطوح هموار اطراف دره‏ها، که به دره‏ها ختم نمی‌شود،‌ لندفرم‏های موجود با فرآیندهای امروزی در تعادل نیستند. مشخص‌بودن کنیک کوهستان در نقشه‏های توپوگرافی و شواهد میدانی، نشان می‌دهد در دشت‏های مورد مطالعه، مخروط‌افکنه جدیدی در حال گسترش نیست، در حالی که حفر دره‏ها در درون مخروط‌افکنه‏های قدیمی انجام شده‌اند که کل سطح دشت‏های شمالی را پوشیده‏اند. رودخانه‏هایی مثل سهرین، سارمساقلو و قره‌چریان که وسعت حوضه آبی قابل توجهی بالاتر از سینوزیته جبهه کوهستان دارند، در دره‏های عمیقی جاری هستند که در سینوزیته کوهستان گاه عمق آنها از صد متر نیز تجاوز می‌کند و در طول زیادی از مسیر، با حفظ اختلاف ارتفاع اولیه نسبت به نواحی اطراف، به زنجان‌رود ختم می‏شوند. بررسی شرایط توپوگرافیکی دشت‌سرهای پوشیده از رسوبات آلوویالی، الگوی آبراهه‏های موازی و انقطاع دشت‌سرها با دره‏های آبشخور‌مانند عمیق و وسیع، از روی نقشه‏های توپوگرافی و زمین‌شناسی منطقه به‌همراه شواهد میدانی نشان‌دهندۀ دخالت شدید تکتونیک در تحول دشت‏های شمالی زنجان‌رود است. در این پژوهش، از شاخص‏های مورفوتکتونیکی همچون؛ گرادیان طولی رودخانه (SL)، تقارن‌نداشتن حوضه زهکشی (Af)، نسبت کف دره به ارتفاع آن (Vf)، پیچ و خم پیشانی کوه (Smf) و تقارن توپوگرافی عرضی (T) استفاده شده ‏است. ارقام برآورد‌شده از این شاخص‏ها‌، در سه کلاس یک تا سه (فعال تا غیر‌فعال) طبقه‌بندی شدند. از نتایج به ‌دست آمده بر می‏آید که این زیرحوضه از نظر تکتونیکی در گروه فعال قرار گرفته‏ است.