تحلیل آثار محیطی توسعۀ گردشگری در نواحی روستایی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعۀ موردی: ناحیۀ آق‌سو- کلاله/ استان گلستان)

Abstract

<strong>ا</strong>مروزه گردشگری یکی از بخش‌های بزرگ اقتصاد است که با رشدی سریع قابلیت حمایت از جامعۀ محلی را در ایجاد تنوع اقتصادی‌ دارا‌ست؛ در‌حالی‌که، توسعۀ گردشگری در نواحی روستایی پیامدهای مختلف مثبت و منفی زیست‌محیطی را در پی دارد. برنامه‌ریزی برای ایجاد تعادل بهینه بین منافع و هزینه‌های زیست‌محیطی توسعۀ گردشگری، نیازمند شناخت نگرش جامعۀ میزبان نسبت به پیامدهای محیط‌زیستی گردشگری است. ناحیۀ آق‌سو در شهرستان کلاله استان گلستان نیز‌ جاذبه‌های طبیعی فراوانی دارد که در فصول مختلف سال همواره مورد توجه گردشگران زیادی است. این مطالعه با هدف بررسی نگرش جامعۀ روستایی نسبت به تأثیرات زیست‌محیطی گردشگری در ناحیۀ آق­سو در استان گلستان اجرا شده است. به این منظور، از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر پیمایش پرسشنامه­ای استفاده شد. از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظرات خبرگان محلی و برخی از استادان دانشگاه و پایایی پرسشنامه از طریق محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ برای بخش­های پرسشنامه در دامنۀ 687/0=α تا 888/0=α‌ تأیید شد. از داده‌های 130 نفر از سرپرستان خانوار که به‌صورت تصادفی از 5 روستای دهستان آق­سو انتخاب شدند، برای تحلیل استفاده شد. در این پژوهش دو متغیر وابسته تأثیرات مثبت و منفی محیط‌زیستی بود که اثر متغیرهای مستقل شامل تعلق اجتماعی، وابستگی اقتصادی به گردشگری، نگرش محیط‌زیستی، استفاده از جاذبه‌های گردشگری، دغدغۀ اجتماعی و ادراک از وضعیت اقتصادی بر آنها از طریق رگرسیون چندگانۀ توأم بررسی شد. همچنین، وضعیت این دو متغیر در بین گروه‌های مختلف پاسخگویان از طریق آزمون‌های مقایسه‌ای t و F برای نمونه‌های مستقل نیز ارزیابی شد. نتایج نشان داد، مواردی مانند «افزایش همکاری مردم روستا برای حفظ محیط زیست» و «توجه بیشتر به اصول بهداشتی و جلوگیری از مصرف بی‌رویه»‌ از جمله مهم‌ترین تأثیرات مثبت و «افزایش زباله، فاضلاب و آشغال» و «ازدحام جمعیت در مسیر و محدودۀ جنگل» نیز از جمله مهم‌ترین تأثیرات منفی بوده است. همچنین، متغیرهای جنسیت، تأهل، بومی‌بودن، تحصیلات، سن، درآمد و فاصلۀ مکانی تا جاذبۀ گردشگری تأثیری بر ادراک از پیامدهای مثبت و منفی محیط‌زیستی نداشتند. در‌حالی‌که، افراد عضو نهادهای روستایی تأثیرات منفی محیط‌زیستی را بیشتر از افراد غیرعضو ارزیابی کردند، افراد با سابقۀ اقامتی بیشتر در روستا تأثیرات مثبت را کمتر ارزیابی کردند. نتایج آزمون ویلکاکسون نشان داد‌ پاسخگویان تأثیرات منفی محیط‌زیستی توسعۀ گردشگری در روستاهای محل سکونت خود‌ را بسیار بیشتر از تأثیرات مثبت آن ارزیابی کرده‌اند. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد‌ متغیرهای تعلق اجتماعی، نگرش زیست­محیطی و دغدغۀ اجتماعی تأثیر معنا‌دار مستقیمی بر ادراک از هزینه­های منفی زیست­محیطی دارند. همچنین، متغیرهای تعلق اجتماعی، وابستگی اقتصادی به گردشگری و ادراک از وضعیت اقتصادی نیز تأثیر معنادار مستقیمی بر ادراک از تأثیرات مثبت دارند.