برآورد میزان فرسایش جانبی و بستر گالی با استفاده از تحلیل دندروژئومورفولوژیک ریشه‌های درختی در حوضة نیل‌کوه (گالیکش)، استان گلستان

Abstract

دندروژئومورفولوژی، یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های تعیین سن فرایندهای ژئومورفولوژیک مانند حرکات دامنه‌ای، سیلاب، فرسایش، زلزله و دیگر فرایندهاست. روش‌های دندروژئومورفولوژیک مبتنی بر درک آناتومی، مورفولوژی و ساختار ریشه، ساقه و تاج درختان است. فرسایش خاک به‌ویژه فرسایش ناشی از توسعة گالی‌ها، یکی از مشکلات جدی محیطی محسوب می‌شود. پس از فرسایش گالی و ظاهرشدن ریشة درختان، تغییراتی در الگوی رشد حلقه‌ها در ریشه ایجاد می‌شود. با بررسی این تغییرات و اندازه‌گیری موقعیت ریشه نسبت به دیواره‌ها و بستر گالی، میزان فرسایش جانبی و بستر گالی‌ها محاسبه می‌شود. یکی از مزایای استفاده از دندروژئومورفولوژی در تخمین فرسایش گالی‌ها این است که امکان محاسبة میزان فرسایش سالیانه فراهم می‌شود. هدف این پژوهش، برآورد میزان فرسایش جانبی و بستر گالی با استفاده از تحلیل دندروژئومورفولوژیک ریشه‌های درختی در حوضة نیل‌کوه است. برای دستیابی به این هدف، تعداد 50 نمونه از ریشة درختان پهن‌برگ شامل انجیلی، خرمالوی وحشی، توسکا، بلوط، ممرز، ولیک و افرا را تعیین سن کرده‌ایم که پس از فرسایش عریان شده بودند. از این تعداد، 35 نمونه برای بررسی میزان فرسایش جانبی و 15 نمونه برای بررسی میزان فرسایش بستر گالی (عمیق‌شدگی) مطالعه شد. هنگام برداشت نمونه‌ها، اطلاعاتی مانند جهت شیب، فاصلة نمونه تا دیوارة جانبی و زیرین گالی و مختصات جغرافیایی نمونه‌ها نیز ثبت و سپس نمونه‌های برداشتی در شرایط طبیعی خشک و برای وضوح حلقه‌ها سمبادة برقی زده شد. در این بررسی، ریشه‌های برون‌زد یافته طی دو سال (94-1392) نمونه‌برداری شدند. کمترین و بیشترین سن نمونه‌ها 3 و 14 سال است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد میانگین میزان فرسایش سالیانة دیوارة جانبی و زیرین گالی به ترتیب برابر با 053/0 و 107/0 متر است. براساس نتایج به‌دست‌آمده شیب و ارتفاع با فرسایش دیوارة جانبی گالی رابطة معکوس و با فرسایش بستر گالی ارتباط مستقیم دارد.