نقش تمرکز جغرافیایی صنایع و تخصصی‌شدن منطقه‌ای در شکل‌دهی به ساختار فضایی ‏ایران طی دورة زمانی 1390-1376‏

Abstract

تعیین جایگاه مناطق مختلف در تقسیم کار فضایی و شناخت ساختار صنعت در سطح کشور اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین عناصر ساختار صنعت، تمرکز جغرافیایی است. با توجه به اینکه در بیشتر مطالعات مربوط به توسعة منطقه‌ای، موضوع تمرکز جغرافیایی و تخصصی‌شدن منطقه‌ای صنایع همواره در کنار هم مطرح شده‌اند، هدف این مقاله نیز تحلیل نقش تمرکز فضایی صنایع و تخصصی‌شدن منطقه‌ای در شکل‌گیری تقسیم کار فضایی در ایران در بازة زمانی 1390 –1376 است. روش پژوهش کمّی و رویکرد آن توصیفی- تحلیلی است. برای دستیابی به هدف، روش‌های تحلیل کمّی شامل ضریب جینی تمرکز، ضریب جینی تخصصی‌شدن و ضریب مکانی به کار رفته است. درنهایت با بهره‌گیری از ضریب پیرسون، همبستگی بین تخصصی‌شدن و تمرکز جغرافیایی در بخش‌های صنعتی مختلف ایران سنجیده شده است. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد متوسط تمرکز در دورة مدنظر 21 درصد افزایش یافته است که حاکی از گرایش صنایع به تمرکز جغرافیایی است؛ این تمرکز عمدتاً در استان‌های تهران، اصفهان و آذربایجان شرقی بوده است؛ اگرچه در پایان دوره به سمت استان‌هایی مانند خراسان، یزد و خوزستان نیز گرایش یافته است؛ همچنین نتایج یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد بین تخصصی‌شدن منطقه‌ای و تمرکز جغرافیایی صنعت در ایران رابطة معنا‌داری وجود دارد و استان‌های با تمرکز جغرافیایی بیشتر تخصصی هم شده‌اند؛ از این رو تقسیم کار فضایی در بعضی مناطق ایران شکل گرفته است.