بررسی آگاهی از پیامدهای فرسایش خاک و راهبردهای حفاظتی در نواحی روستایی حوضۀ آبخیز چهل‌چای گلستان

Abstract

فرسایش خاک ممکن است به از بین رفتن کیفیت خاک و در نتیجه، کاهش بهره‌وری خاک منجر شود. پذیرش راهبردهای حفاظت خاک نقش مهمی در کاهش فرسایش خاک و بهبود حاصلخیزی آن ایفا می‌کند و این در حالیست که پذیرش اقدام‌‌های حفاظت خاک به آگاهی کشاورزان از پیامدها و علت‌های فرسایش خاک وابسته است؛ ازاین‌رو در پژوهشی پیمایشی، 273 نفر از بهره‌برداران زراعی با رابطۀ کوکران مشخص و به شکل تصادفی از 15 روستای حوضۀ آبخیز چهل‌چای انتخاب شدند و دانش و آگاهی آنها دربارۀ پیامدها و علت‌های فرسایش خاک و تأثیر آن بر استفاده از اقدام‌های حفاظت خاک بررسی شد. بیشتر کشاورزان (85 درصد) اعتقاد داشتند فرسایش خاک کنترل‌پذیر است و طیف گسترده‌ای از عملیات کنترل فرسایش و بهبود حاصلخیزی خاک را به کار می‌گرفتند. این روش‌ها شامل شخم عمود بر جهت شیب (2/32 درصد)، کشت دستی (4/24 درصد)، حداقل شخم (8/23 درصد)، کشت ردیفی درختان (4/23 درصد) و تناوب زراعی <br /> (9/20 درصد) بودند و هرچند روش‌های یادشده در منطقه بیشتر استفاده می‌شدند، از‌نظر بیشتر کشاورزان روش‌هایی مانند عدم شخم (نوتیلیج)، روش‌های آبیاری تحت‌فشار، پوشش دائمی خاک با بقایای گیاهی، شخم عمود بر جهت شیب و تراس‌بندی اثربخشی بیشتری داشتند. نتایج آزمون t تک‌نمونه‌ای نشان دادند کشاورزان به‌خوبی از پیامدهای فرسایش و علت‌های ایجاد آن آگاهی دارند. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان دادند میزان استفاده از روش‌های حفاظت خاک با متغیرهای ادراک از اثربخشی روش‌های حفاظت خاک، آگاهی از عوامل فرسایش خاک و آگاهی از پیامدهای فرسایش خاک تبیین می‌شود. پژوهش حاضر نتیجه می‌گیرد باوجود دانش مطلوب کشاورزان از پیامدهای فرسایش و علت‌های ایجاد آن، به نظر می‌رسد آنها روش‌های موجود استفاده‌شده را اثربخش ارزیابی نمی‌کنند؛ بنابراین در شرایط موجود، آگاهی از پیامدهای فرسایش و علت‌های ایجاد آن نتوانسته‌ است باعث استفاده از روش‌های مؤثرتر حفاظت خاک شود.