سرکوب نشانه‌شناختی خانواده سنتی در سینمای ایران: بررسی موردی سینمای پر مخاطب سال‌های 1380تا1385

Abstract

مقاله حاضر به بررسی بازنمایی خانواده و روابط سنّتی خانوادگی در سینمای پرمخاطب ایران می‌پردازد. مبانی مفهومی این مقاله برآمده از نظریه باختین و نظریه‌های پسااستعماری است و به لحاظ روشی نیز از تکنیک‌های نشانه‌شناسی بهره می‌گیرد. نمونه‌های مورد بررسی، فیلم‌های پرمخاطب ایران از ١٣٨٠ تا ١٣٨5 هستند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که در سینمای ایران در برهه مورد بررسی، خانواده سنّتی و انسان سنّت‌گرا در حوزه خانواده همچون «دیگری»ِ متعصب و جهل‌اندیشی به نمایش درمی‌آید که در چنبره تعصبات کور گرفتار آمده و امکان تدبیر عاقلانه و عادلانه در زندگی خانوادگی را ندارد. در دوگانگی‌های نشانه‌شناختی مستور این آثار، خانواده سنّتی در مقابل اخلاق، علم، عدالت و تعقل قرار می‌گیرد. به این ترتیب، سنّت خانودگیِ ایرانی در سرزمین خویش اُبژة نگاهی شرق‌شناسانه قرار می‌گیرد. خوانش مرجح آثار مورد بررسی، خانواده سنّتی را در موضعی کور و لال قرار می‌دهد که حتّی قادر نیست کوچک‌ترین دفاعی از خویش بنماید. خانواده سنّتی در فرآیند بازنماییْ «اهریمن‌سازی» شده و بی‌آنکه در این بازنمایی‌هایِ سرکوب‌گرانه فرصت سخن گفتن بیابد، در مسلخی نشانه‌شناختی به سیاهی عدم سپرده می‌شود.