بررسی جغرافیایی شبکه‌ریلی ایران به لحاظ پراکندگی با رویکرد آمایش سرزمین

Abstract

حمل و نقل به عنوان یک عامل بسیار مهم در میزان رشد و توسعه نقش بسزایی ایفا می‌کند. از این­ جهت، راه‌آهن از مهم­ترین عوامل تحول اقتصاد جهان در هنگام انقلاب صنعتی در کشورهای پیشرو در حرکت به سمت توسعه است. کشور ایران به دلیل وسعت زیاد، دسترسی به آب­های آزاد، برخورداری از بندر اقیانوسی و استراتژیک چابهار، قرار گرفتن در مسیر چهار‌راه ریلی دنیا و البته دسترسی به بازار بزرگ ترانزیت ریلی کشورهای آسیای میانه در جابجایی کالاها توسط راه­آهن، توان بسیار بالایی دارد. با توجه به اهمیت حمل و نقل ریلی، در این پژوهش سعی بر این است که در ابتدا پراکندگی جغرافیایی شبکه ریلی بررسی شده و سپس با استفاده از تکنیک VIKORبه رتبه­بندی واحدهای شبکه ریلی پرداخته شود؛ بنابراین با استفاده از این تکنیک در این پژوهش جایگاه و نوع کارایی واحدهای راه­آهن مشخص شود. این پژوهش، به لحاظ ماهیت اکتشافی تحلیلی و به لحاط هدف، توسعه­ای است. در این پژوهش از شاخص­های مورد استفاده توسط راه­آهن جمهوری اسلامی ایران در سال­نامۀ آماری استفاده شده است. این شاخص­ها عبارتند از طول خطوط اصلی، تعداد پرسنل، تعداد مسافر، نفر کیلومتر مسافر، تناژ بار بارگیری­شده، تن کیلومتر بار مرزی، تناژ بار ناخالص کل، تن کیلومتر بار ناخالص، تعداد واگنهای بارگیری، درآمد بار داخلی، درآمد ترانزیت، درآمد بار وارده و صادره. نتایج بیانگر است که برترین نواحی ریلی در کشور واحدهای تهران و خراسان به ­صورت مشترک است. طبق یافته­ها با توجه به این­که مقدار Q در گزینۀ دوم (تهران) برابر با 394/0 و مقدار Q در گزینۀ اول (خراسان) برابر با صفر است و تفاضل این دو از مقدار 066/0 بیشتر است، گزینۀ اول باید از نظر S و R نیز بهترین رتبه را داشته باشد، که گزینۀ اول (خراسان) از نظر شاخص­های R وS بهترین رتبه را ندارد؛ بنابراین گزینۀ یک و دو (واحد خراسان و واحد تهران ) به صورت مشترک به‌عنوان بهترین گزینه معرفی می­گردد. به دلیل بالاتر بودن میانگین مقدار Q (668/0) از 5/0 به‌طورکلی سیستم حمل و نقل ریلی در کشور وضعیت مناسبی ندارد.