فرقه‌گرایی تشیع نخستین

Abstract

مارشال هاجسون در این مقاله، در پی پاسخ­گویی‌ به چند پرسش در زمینه شکل­گیری تشیع نخستین و پایایی آن در تاریخ است؛ تشیع نخستین چگونه فرقه‌گرا شد؟ در صدر اسلام با آنکه بسیاری از جریان‌های مخالف جریان حاکم (خلافت) جذب اهل تسنن شدند، شیعه چگونه توانست تفاوت‌های اختصاصی‌اش را حفظ کند و تعمیق بخشد و به عنوان فرقه­ای توانمند و مستقل از اهل سنت به حیات خویش ادامه دهد؟ استقلال مذهبی غلات و مزایای راهبردی گرایش‌های فرقه‌ای دوران امامت امام جعفر صادق (ع) در پافشاری تشیع بر اصول نخستین و آمیخته­نشدن با اهل سنت مؤثر افتاد. طرد علی (ع) از خلافت پس از پیامبر (ص) نخستین شکستی بود که بر پیکره تشیع وارد آمد و در این میان افرادی همچون مالک‌ اشتر، محمد بن ابوبکر، سلمان فارسی و ... نقش منحصر به فردی برای ایشان و برخی از اولادش قائل شدند که بعدها با گسترش نگرش‌های غالیانه غلات رشد کرد. البته بسیاری از عقاید غلات را امام جعفر صادق (ع) تصحیح کردند و نص بر امامت طرح شد و گسترش یافت و مهمترین مؤلفه امامت شیعی شناخته شد. در ادامه نیز منصوص­بودن ائمه و انحصار آن در دوازده امام از نسل علی (ع)، موجبات شکل‌گیری تشیع اثناعشری را فراهم آورد.