دین در محاق: تأثیر قیاس در عرفی‌شدن دین

Abstract

عرفی‌شدن یا فرایند سکولار شدن، به لحاظ تاریخی پدیده‌ای است که در بستر مسیحی و در غرب رخ داده است و علت اصلی آن را باید در تحولات جهان معاصر و زندگی بشر جدید جست‌وجو کرد. با این حال جای این پرسش وجود دارد که اکنون که جوامع اسلامی در معرض باورها و فرهنگ دنیای مدرن قرار دارند، آیا این فرایند در بستری اسلامی و با تکیه بر آموزه‌های دین اسلام نیز امکان تسریع دارد؟ این نوشته درصدد بیان این نکته است که تکیه بر قیاس، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مبانی اجتهادی اهل سنت، ظرفیت آن را دارد که به عرفی‌شدن دین و فقه بینجامد و یا دست‌کم در صورت جمع‌بودن شرایط، فرایند عرفی‌شدنِ دین را سرعت بخشد. برای بیان این مطلب ابتدا تعریفی از عرفی‌شدن و عوامل مؤثر بر آن ارائه شده است. سپس با تکیه بر تعریف قیاس، اقسام آن، روش‌های کشف ملاک حکم در قیاس و برخی مبانی علمای اهل سنت در این زمینه نشان‌ داده شده است که چگونه عقل عرفی‌ای که پشتوانه قیاس است فقه و در نتیجه دین را عرفی می‌سازد. به نظر نگارنده می‌توان عرفی‌شدن دین در اثر عمل به این شیوه استنباط را تعبیر دیگری دانست از به محاق رفتن دین در سایه عمل به قیاس، همان که در روایاتی چند از ائمه معصوم (ع) بدان تصریح شده است.<br />